Эшев Собир Саматовичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Стационар ва ностационар оқимлардаги деформацияланадиган ўзанларни прогнозлаш», 05.09.07–Гидравлика ва муҳандислик гидрологияси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.2.DSc/Т199.
Илмий раҳбар: Арифжанов Айбек Мухамеджанович, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш муҳандислари институти, DSc.27.06.2017.T.10.02.
Расмий оппонентлар: Махмудов Эрназар Жумаевич, техника фанлари доктори, профессор; Кантаржи Измаил Григорьевич (Россия Федерацияси), техника фанлари доктори, профессор; Маликов Зафар Маматкулович, техника фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тошкент архитектура-қурилиш институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: грунтли йирик очиқ ўзанларнинг стационар ва ностационар оқим шароитларида деформацион жараёнларни аниқлашнинг ҳисоблаш усулларини такомиллаштириш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
тўлқини таъсирининг дифференциал тенгламаси асосида грунтли йирик ўзанлардаги чекланган жадаллашиш ҳолатида шамол тўлқинларининг жадаллашиш узунлигини, ностационар секин ҳаракатдаги оқизиқлар ва бир жинсли бўлмаган оқизиқлар ҳаракатининг бошланишларини аниқлашнинг гидравлик моделлари ишлаб чиқилган;
ностационар оқим шароитида ишқаланиш параметрини аниқлаш учун боғланишлар мавжуд тадқиқот натижарига асосан ўрнатилган;
турли хил грунтларда ётадиган каналлардаги сув оқимининг ювмаслик тезликларини аниқлашнинг ҳисоб усуллари грунт заррачасининг чегаравий мустаҳкамлиги шартига асосан такомиллаштирилган;
грунтли йирик ўзанларнинг ностационар оқим ҳаракатидаги туб ости ётқизиқлари параметрларининг ўлчамларини аниқлашнинг усуллари тўлқинли шаклдаги туб ости рифелларининг параметрлари чегаравий қатлам қалинлигига пропорционал гипотезаси асосида такомиллаштирилган;
ностационар (тўлқинли; тўлқин+оқим) оқимлардаги туб оқизиқлар транспортини ҳисоблаш усуллари стационар оқим учун ишончли натижаларни берадиган Ван-Райн формуласи асосида такомиллаштирилган;
стационар ва ностационар оқим шароитларида ишлайдиган грунтли йирик каналлар динамик мустаҳкам ўзанларининг морфометрик характеристикаларини ҳисоблаш усули стационар оқим учун С.Х.Абальянцнинг мустаҳкам кўндаланг кесим тенгламаси асосида такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Оқимнинг турли ҳолатларида очиқ ўзанларда деформацион жараёнларни ҳисоблаш усулларини такомиллаштириш бўйича олинган натижалар асосида:
стационар ва ностационар оқим шароитидаги очиқ ўзанларда деформацион жараёнларни ҳисоблаш усули Қишлоқ ва сув ҳўжалиги вазирлиги тасарруфидаги Аму-Қашқадарё ирригация тизимлари ҳавза бошқармаси Миришкор каналида жорий этилган (Қишлоқ ва сув ҳўжалиги вазирлигининг 2018 йил 11 апрелдаги 02/30-224-сон маълумотномаси). Натижада каналнинг сув ўтказиш қобилияти оқизиқлар транспорти ҳисоби усулларининг қўлланиши асосида 4-7%га ошириш имкони яратилган;
стационар ва ностационар оқим шароитидаги очиқ ўзанларда деформацион жараёнларни ҳисоблаш усули Қишлоқ ва сув ҳўжалиги вазирлиги тасарруфидаги Аму-Қашқадарё ирригация тизимлари ҳавза бошқармаси Қарши магистрал каналида жорий этилган (Қишлоқ ва сув ҳўжалиги вазирлигининг 2018 йил 11 апрелдаги 02/30-224-сон маълумотномаси). Натижада каналнинг сув ўтказиш имконияти кўндаланг кесим динамик мустаҳкамлигини аниқлашнинг ҳисоб усулларининг қўлланиши асосида 5-8%га ошириш имкони яратилган;
оқимнинг шўрланган грунтдаги ювмаслик тезликларини аниқлаш усули Қишлоқ ва сув ҳўжалиги вазирлиги тасарруфидаги Аму-Қашқадарё ирригация тизимлари ҳавза бошқармаси Қарши туманидаги Д-2 очиқ коллектрида жорий этилган (Қишлоқ ва сув ҳўжалиги вазирлигининг 2018 йил 11 апрелдаги 02/30-224-сон маълумотномаси). Натижада очиқ коллекторнинг сув ўтказиш қобилиятини 6-9%га ошириш имкони яратилган;
стационар ва ностационар оқим шароитидаги очиқ ўзанларда деформацион жараёнларни ҳисоблаш усули Қишлоқ ва сув ҳўжалиги вазирлиги тасарруфидаги “Гидропроект” АЖ лойиҳалаш институтида Сирдарё ва Жиззах вилоятларининг шўрланган грунтларидаги каналларни лойиҳалашда ва “УЗГИП” АЖ лойиҳалаш институтида Шўрбулоқ сув омборининг сув олиб келувчи ва ташлама каналларини лойиҳалашда жорий этилган (Қишлоқ ва сув ҳўжалиги вазирлигининг 2018 йил 11 апрелдаги 02/30-224-сон маълумотномаси). Лойиҳалаш ишлари натижасида каналларнинг деформацион жараёнларининг камайишига ва фойдаланиш самарадорлигини 22%га ошириш имконияти яратилган.
