Қаршиев Алишер Эсановичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Қашқадарё вилояти шароитида маҳаллий ва интродуксия қилинган ўрик навларини танлаш ҳамда буташнинг ҳосилдорликка таъсири”, 06.01.07- Мевачилик ва узумчилик (Қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.4.PhD/Qx456
Илмий раҳбар: Саимназаров Юлдаш Бекмирзаевич, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Академик Махмуд Мирзаев номидаги боғдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.05/29.04.2022.Qx.13.04
Расмий оппонентлар: Султонов Комолитдин Садриддинович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Жўраев Эркин Бахтиярович, қишлоқ хўжалиги фанлари бўйича фалсафа доктори.
Етакчи ташкилот: Ўсимликлар генетик ресурслари илмий-тадқиқ институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Қашқадарё вилояти тупроқ-иқлим шароитида маҳаллий ва интродуксия қилинган ўрик навларини қимматли хўжалик белгилари асосида истиқболли навларни танлаш ҳамда бир йиллик новдани мақбул кесиш узунлигини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Қашқадарё вилояти тупроқ-иқлим шароитида маҳаллий ва интродуксия қилинган ўрик навларининг қимматли хўжалик белгилари асосида истиқболли экспортбоп “Шалах”, “Шелечко”, “Красношекий”, қуритишбоп “Исфарак Бадамский”, “Нурафшон”, “Мулла Садик” ва қайта ишлашга яроқли “Темурий”, “Буривестник”, “Исфарак” ва “Мароканд” навлари ажратиб олинган;
майдон бирлигида 11,1-16,6 с/га юқори ҳосилдор – “Моника Бланка”, “Калони Кандак”, “Алишер” ва “Рухи Джуванон Миона”; 10-15 кунга эртапишар – “Наджими”, “Шелечко”; 12,8-7,5 м3 ҳажмга ихчам шох-шаббали – “Субхони Заря”, “Темурий”, “Мароканд”; -30-35°С ҳароратга барбошли “Мулла Садик”, “Рухи Джуванон Миона”, “Сарвари”, қурғоқчиликка 51,6-52% чидамли “Наджими”, “Субхони Заря” ва “Сарвари”, касаллик билан 13,3-14,7% га кам зарарланган “Наджими”, “Сарвари”, “Красний Партизан”, “Субхони Заря”, “Рухи Джуванон Миона ” навлари эканлиги аниқланган;
ўрикнинг бир йиллик новдаси 45 см узунликда кесилганда “Салимий”, “Субхони Заря” ва “Мароканд” навлари 9,8-2,5 м3 ҳажмдаги ихчам шох-шаббали эканлиги аниқланган;
бир йиллик новдани 30 см узунлигидан кесилганда Алишер, Моника Бланка, Рухи Джуванон Миона, Калони Кандак, Субхони Гигант ва Буривестник навлари 26,5-36,6 с/га юқори маҳсулдорликни намоён қилиши аниқланган;
тадқиқотлар натижасида юқори ҳосилдор навларни танлашда буталмаганда 8-10 ёшли Моника Бланка ва Калони Кандак навларида (147,1-119,9 %) бўлиб, 6-8 ёшли Алишер ва Буривестник навлари шох-шаббаларини буташда йиллик кучли ўсувчи новдасини 30 см кесиш узунлигида 180,2-127,7 % рентабелликка эришилиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Қашқадарё вилояти тупроқ-иқлим шароитида маҳаллий ва интродуксия қилинган ўрик навларини танлаш ҳамда буташнинг ҳосилдорликка таъсирини аниқлаш бўйича тадқиқотлар илмий натижалари асосида:
танлаб олинган серҳосил ўрик навларининг бир йиллик новдаларини кесиш усуллари Қашқадарё вилояти Қарши туманидаги “Абраев Фахриддин” фермер хўжалигида 2,0 гектар, “Ертеппа серфайз воҳа” фермер хўжалигида 5 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 25 октябрдаги 02/21-21-06/1246-сонли маълумотномаси). Натижада, ҳар бир фермер хўжалигида йиллик ўсувчи новдаларни ¾ қисми кесилиб, шакл берилганда 81,5 с/га ҳосил олинган, анъанавий кесиш усулига нисбатан бир гектар майдондан 6856,4 минг сўм соф даромад олинган ва рентабеллик 127,5 % ни ташкил этган:
танлаб олинган серҳосил ўрик навларининг бир йиллик новдаларини кесиш усуллари Қашқадарё вилояти Қарши туманидаги “Бобомурод Рўзиев” фермер хўжалигида 3,0 гектар, “Ертеппа файзли боғ” фермер хўжалигида 3,5 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023 йил 25 октябрдаги 02/21-21-06/1246-сонли маълумотномаси). Жорий қилиш натижасида, ўрик дарахтларини бташнинг нафақат ҳосилдорликка балки биотик ва абиотик омилларга чидамлилиги ошиши ҳамда дарахтнинг махсулдорлик даврининг узайишига ҳам олиб келиши аниқланган.