Имомназарова Шаҳодатхон Хабитовнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): Ўзбек фольклорида ўлан жанри (ўзига хос хусусиятлари, генезиси ва бадиияти), 10.00.08–«Фольклоршунослик» (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.1.PhD/Fil96.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институти.

Илмий раҳбар: Жўраев Маматқул, филология фанлари доктори, профессор.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбек тили, адабиёт ва фольклори институти, DSc.27.06.2017.Fil.46.01.

Расмий оппонентлар: Ёрматов Исомиддин Турғунович, филология фанлари доктори; Қаҳҳорова Шаҳноза Абдумўминовна, филология фанлари номзоди.

Етакчи ташкилот: Бухоро давлат  университети.

Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: ўзбек халқ ўланларининг ўзига хос жанр хусусиятлари, тарихий-генетик асослари, типологияси ва поэтикасини тадқиқ этиш, ўлан ижрочилиги анъанасининг ҳозирги тарихий-фольклорий жараёндаги ҳолатини ойдинлаштиришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

ўзига хос ижро ўрни, айтилиш усули, ижрочилар таркиби, шеър тузилиши ва ҳаётий-маиший функциясига кўра ўлан ва лапар жанрларининг фарқли жиҳатлари аниқланиб, ўлан ижрочилиги турмуш тарзи номадик, яъни кўчманчи чорвадорлик билан боғлиқ маданиятга мансуб аҳоли орасида оммалашгани, лапар ижрочилигининг шаклланиши эса ўтроқ  ҳаёт кечирувчи кишиларнинг фольклор анъаналарига хослиги исботланган;

Марказий Осиё туркий халқлари фольклоридаги «ўлан» (ўзбек) // «өлен» (туркман) // «өлең» (қозоқ) // «йөлән» (уйғур) атамаларининг этимологик асоси қадимги туркийлар тилида «куйламоқ», «алқамоқ», «ҳикоя қилмоқ» маъноларида қўлланилган «ула/ӱла//ала» феълига бориб тақалиши далилланган;

мамлакатимизнинг тоғ ва тоғ олди ҳудудларида яшовчи аҳоли орасида ўлан жанри ўзининг табиий ижро ҳолатини ҳозирги кунга қадар сақлаб келаётгани ҳолда ўланларнинг фольклор жамоалари репертуаридаги талқинларида бадиҳагўйлик сўниб бораётганлиги аниқланган;

ўлан жанрининг тарихий асослари қадимги жамиятнинг дуал тузилишга асосланган оилавий-маиший муносабатлари, қабилалараро никоҳ расм-русмлари ҳамда никоҳ тўйи маросимларида ижро этилган рамзий-ритуал айтимларга бориб тақалиши асосланган;

туркий халқлар фольклоридаги ўланларнинг айримлари, жумладан, ўзбек ўланлари билан қозоқ фольклоридаги «қара ӧлеӊ» жанри типологик жиҳатдан муштарак хусусиятларга эгалиги кўрсатиб берилган;

ўлан матнида қўлланилган поэтик воситаларнинг ўзига хослиги ҳамда ўланчиларнинг бадиий сўз қўллашдаги маҳорати ёритиб берилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Ўзбек фольклорида ўлан жанрининг ўзига хос хусусиятлари, тарихий-генетик асослари, типологияси ва поэтикасини тадқиқ этиш жараёнида чиқарилган илмий-назарий хулосалар ва олинган натижалар асосида:

ўзбек халқ ўланлари матнидаги бадиий воситаларнинг лингвопоэтик хусусиятларини таҳлил қилишга доир материаллар ва илмий-назарий қарашлардан  ЎзР ФА Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институтида бажарилган ФА–Ф8–034 рақамли “Ўзбек тили лексикаси ва терминологиясининг ривожланиш тамойиллари” номли фундаментал илмий лойиҳада фойдаланилган (Фанлар академиясининг  2018 йил 18 майдаги 3/1255-1290-сон  маълумотномаси). Натижада “Ўзбек тилининг изоҳли луғати”даги лексикографик таҳлилларни янада такомиллаштириш ва айрим сўзларнинг янгича маъноларини ойдинлаштиришга эришилган;

ўзбек халқи бадиий тафаккури тараққиётида муҳим роль ўйнаган қадимги давр фольклорининг ўлан жанри генезисида тутган ўрнига доир илмий-назарий қарашлардан Навоий давлат педагогика институтида бажарилган «Ўзбек мифологияси ва унинг бадиий тафаккур тараққиётида тутган ўрни» мавзусидаги Ф1-ХТ-0-19919 рақамли илмий лойиҳанинг бажарилишида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 26 мартдаги 89-03-1114-сон маълумотномаси). Натижада миф поэтик трансформациясининг воқеликни бадиий  ифода этишдаги роли ва вазифаларини ойдинлаштиришга эришилган;

ўлан ижрочилигининг маънавий-маданий тараққиётда тутган ўрни ва аҳамиятига доир илмий қарашлардан “Маҳалла” телеканалидаги “Жавондаги жавоҳир” кўрсатуви ҳамда “Қадрият” радиоэшиттиришларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2017 йил 20 ноябрдаги 05-15/4751-сон маълумотномаси). Натижада телетомошабин ҳамда радиоэшиттириш мухлислари ўзбек халқ ўланлари ҳақида янги маълумотларга эга бўлганлар.