Хаширбаева Динора Маккамбаевнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Cаноат ҳудудидаги корхоналарда ишчилар саломатлигига ишлаб чиқариш омилларининг таъсирини гигиеник баҳолаш ва олдини олиш тадбирлар мажмуасини ишлаб чиқиш», 14.00.07–Гигиена (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.2.DSc/Tib179.
Илмий маслаҳатчи: Садиков Аскар Усманович, тиббиёт фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Санитария, гигиена ва касб касалликлари илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.27.06.2017.Tib.30.03.
Расмий оппонентлар: Худайберганов Анатолий Сагатбаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Азизова Феруза Лютпиллаевна, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Усманов Ислам Аббасович, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Шимоли-ғарбий гигиена ва жамоат саломатлиги илмий маркази (Россия Федерацияси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади:саноат ҳудуди ҳавосини ифлосланишини, меҳнат шароитлари омиллари ва ишловчилари касбий ҳамда шартли касбий касалликларни олдини олишнинг комплекс чора-тадбирлар мажмуасини такомиллаштиришдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор саноат ҳудудидаги ишчилар учун касбий хавфни биргаликдаги ва комбинацион таъсири, йўл қўйиладиган меҳнат стажи ҳамда меҳнат шароитининг синфи асосланган;
ишлаб чиқариш майдони учун етакчи тахлика сифатида кимёвий омил асосланиб, касбий хавфнинг сифати ва миқдори тавсифланган;
иш сменаси давомида хавфсиз иш вақтининг давомийлиги, касаллик ривожланишида касбий хавфнинг этиологик улуши исботланган;
ишлаб чиқариш майдонидаги ягона ҳудудда жойлашган турли ишлаб чиқариш корхоналари учун хавфсиз ишлаб чиқариш ҳимоя минтақасига биринчи бор изоҳ берилган ҳамда етакчи кимёвий хавф омилини ҳисобга олган ҳолда ишлаб чиқариш ҳудудини хавфсиз тақсимлаш учун мезонлар ишлаб чиқилган;
мамлакатимиздаги саноат ҳудудларининг ягона минтақасида жойлаштирилаётган корхоналардаги касбий хавфни бошқариш бўйича услубий ёндашув, ишлаб чиқариш кучларини жойлаштирилиши ҳамда оқилона режалаштирилишининг гигиеник асослари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Саноат ҳудудидаги корхоналарда ишчилар саломатлигига ишлаб чиқариш омилларининг таъсирини гигиеник баҳолаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
«Иш жойларида ёритилганлик кўрсаткичларини ўлчашни бажариш усули» услубий қўлланмаси тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2018 йил 3 апрелдаги 8н-д/68-сон маълумотномаси). Мазкур услубий қўлланма саноат корхонлари иш жойларида ёритилганлик даражасини аниқлаш ва уларнинг ишчилар организмига ва салбий таъсирини олдини олиш тизимини ишлаб чиқиш имконини берган;
«Саноат мажмуасида чангни идентификация қилиш, унинг физик-кимёвий хусусиятлари ва организмга таъсири» услубий қўлланмаси тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2018 йил 3 апрелдаги 8н-д/68-сон маълумотномаси). Мазкур услубий қўлланма саноат корхонлари иш жойларида чангланганлик таъсирида келиб чиқадиган касбий ва меҳнат шароитлари билан боғлиқ касбий касалликларни камайтириш имконини берган;
«Зарарли меҳнат шароитларида ишловчи ходимларни, меъёрий ҳужжатлар талабларига мувофиқ бўлган самарадор якка тартибдаги ҳимоя воситаларини қўллаш натижасида меҳнат шароитлари синфини камайтириш услуби» услубий қўлланмаси тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2018 йил 3 апрелдаги 8н-д/68-сон маълумотномаси). Мазкур услубий қўлланма ишлаб чиқариш корхоналари ишчиларини зарарли ва хавфли омиллар таъсиридан муҳофаза қилиш мақсадида шахсий ҳимоя воситаларини самарали қўллаш ва уларни меҳнат шароитлари синифини аниқлашда саноат корхонлари иш жойларида чангланганлик таъсирида келиб чиқадиган касбий ва шартли касбий касалликларни камайтириш имконини берган;
«Нефтни қайта ишлаш ва кимёвий ишлаб чиқариш корхоналаридан таркиб топган саноат мажмуаларини бирлаштириш учун гигиеник талаблар» услубий қўлланмаси тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2018 йил 3 апрелдаги 8н-д/68-сон маълумотномаси). Мазкур услубий қўлланма ягона ишлаб чиқариш инфраструктурасига бир нечта саноат объектлари бирлаштирилганда корхоналар ҳаво бассейнининг ифлосланишини олдини олиши, касбий ва шартли касбий касалликларни камайтириш имконини берган;
«Меҳнат шароитларида биологик омилни баҳолаш усули» услубий қўлланмаси тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2018 йил 3 апрелдаги 8н-д/68-сон маълумотномаси). Мазкур услубий қўлланма биологик омиллар мавжуд бўлган иш жойларида ва микроорганизм билан мулоқотда бўладиган иш ўринларига баҳолаш тартибини ўрнатиш имконини берган;
«Ишловчилар саломатлик ҳолатига меҳнат шароитларининг таъсирини комплекс таҳлили учун шартли касб касалликларининг кўрсаткичлари ва уни баҳолаш мезонлари» услубий қўлланмаси тасдиқланган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2018 йил 3 апрелдаги 8н-д/68-сон маълумотномаси). Мазкур услубий қўлланма ишлаб чиқаришда шартли касб касалланишини олдини олиш ва меҳнат шароитини баҳолаш имконини берган;
саноат ҳудудидаги корхоналарда ишчилар саломатлигига ишлаб чиқариш омилларининг таъсирини гигиеник баҳолаш самарадорлигини ошириш, ишларнинг иш шароитлари билан боғлиқ касбий касалликларини олдини олиш ва иш шароитларни яхшилаш бўйича олинган илмий натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан Тошкент тиббиёт академияси, Тошкент врачлар малакасини ошириш институти, Республика давлат санитария эпидемиология назорати маркази, Фарғона азот ишлаб чиқариш корхонаси амалиётига татбиқ этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2018 йил 17 майдаги 8н-д/89-сон маълумотномаси). Саноат ҳудудларида жойлашган ишлаб чиқариш корхоналарида ишловчилар организмига хавфли ва зарарли омиллар таъсирини оқилона гигиеник баҳолаш, уларнинг салбий таъсирини олдини олиш, асосий касбий малака гуруҳлари иш жойлари меҳнат шароитлари тўғри тақсимланишини ташкиллаштириш, касалликларни эрта аниқлаш, иш шароитларни ўзгартириш натижасида касб билан боғлиқ касалланишлар даражасини 35% камайтириш имконини берган.
