Қурбонова Сайёрахон Махамадалиевнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Бадиий матнда шахс хусусиятларини ифодалаш», 10.00.01–Ўзбек тили (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.3.PhD/Fil230.

Илмий раҳбар: Хакимов Мухаммад Хўжахонович, филология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, PhD.27.06.2017.Fil.05.02.

Расмий оппонентлар: Маҳмудов Низомиддин Мамадалиевич, филология фанлари доктори, профессор; Раҳимов Усмонжон Эргашевич, филология фанлари номзоди, доцент.

Етакчи ташкилот номи: Самарқанд давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқот мақсади: тил материалларининг психолингвистик таҳлили асосида ўзбек тили бадиий матнларида шахс хусусиятларининг ифодаланиш ҳолатлари ва уларнинг нутқий жараёнларда ифодаланишига доир ўзига хосликларни аниқлашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

нутқда шахс хусусиятларининг акс этиши психолингвистиканинг муаммоси сифатида эътироф этилган;

матнда шахс хусусиятларини ифода этувчи лингвистик, экстралингвистик воситалар ажратиб кўрсатилган;

шахсга хос хусусиятларнинг нутқий актлар орқали намоён бўлиши назарий асослаб берилган;

бадиий матнда шахс хусусиятларининг ифодаланиши лингвотемпераментланиш ҳодисаси асосида қаҳрамонлар нутқи орқали илмий асослаб берилган;

шахс темпераментининг нутқда ифодаланишига кўра холерик, флегматик, сангвиник ҳамда меланхолик нутқ каби турлари фарқланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Ўзбек тили бадиий матнларида шахс хусусиятиларининг намоён бўлишини тадқиқ этиш асосида:

нутқий жараёнда шахс хусусиятларининг намоён бўлишини текшириш асосида психолингвистикага оид тушунчалар ҳамда ўзбек тилидаги бадиий матнларнинг психолингвистик тадқиқига оид материаллардан А-1-61 рақамли «Кўриш имконияти чекланган талабалар учун тилшунослик фанлари бўйича аудиокитоб таъминотини яратиш» мавзусидаги давлат амалий гранти лойиҳаси доирасидаги ўқув қўлланма, услубий кўрсатмалар ва уларнинг аудиокитоб шаклидаги нусхаларини тайёрлашда фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2017 йил 13 декабрдаги 89-03-3275-сон маълумотномаси). Натижада матнда шахс хусусиятларининг намоён бўлиши тилшуносликнинг прагматик йўналиши масалалари доирасида ўрганилиши бўйича, шунингдек, психолингвистик бирликлар талқини ҳамда нутқий жараёнларда шахс омилининг тутган ўрнини тўғри баҳолаш юзасидан муайян аниқликлар киритилишига эришилган;

шахс темпераментининг нутқда ифодаланишига кўра холерик, флегматик, сангвиник шунингдек меланхолик нутқ каби турларни фарқланган бўйича олинган илмий натижалардан А-1-39 «Ўзбек амалий психолингвистикасини яратиш дастурини ишлаб чиқиш» мавзусидаги амалий илмий-техник грантида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 23 мартдаги 89-03-1094-сон маълумотномаси). Натижада матн яратилишида сўзловчи ва тингловчининг руҳий ҳолати, ўзаро мулоқотга киришишда иштирокчилар шахс хусусиятларининг роли масалалари илмий далиллар билан бойишига эришилган; 

матннинг прагмалингвистик ҳамда психолингвистик асосда тадқиқ этиш юзасидан олиб борилган тадқиқот натижаларидан Фарғона вилоят телерадиокомпаниясининг 2017 йил 26 ноябрь куни эфирга узатилган «Ассалом, Фарғонам!» кўрсатувида, шунингдек, Фарғона радиосининг 2017 йил 30 ноябрь кунги радиоэшиттиришлар сценарийсини тайёрлашда самарали фойдаланилган (Фарғона вилоят телерадиокомпаниясининг 2018 йилдаги 22-сон маълумотномаси). Натижада ушбу кўрсатув ва эшиттиришлар учун тайёрланган материаллар матнининг бугунги кун томошабинларининг руҳий, маънавий ҳолати ҳамда дунёқарашларига мослик даражаси ортишини таъминлашга эришилган.