Xamdamova Shoxida Sherzodovnaning

fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.

Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Sanoat chiqindilaridan kompleks ta’sir etuvchi kal`siy xlorat tutgan defoliant olish texnologiyasini ishlab chiqish», 02.00.13–Noorganik moddalar va ular asosidagi materiallar texnologiyasi (texnika fanlari).

Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.3.DSc/T150.

Ilmiy maslahatchi: Tuxtaev Saydiaxral, kimyo fanlari doktori, professor, akademik.

Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Umumiy va noorganik kimyo instituti.

IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Umumiy va noorganik kimyo instituti, Toshkent kimyo-texnologiya instituti, DSc.27.06.2017.K/T.35.01.

Rasmiy opponentlar: Beglov Boris Mixaylovich, texnika fanlari doktori, professor, akademik; Sultonov Baxodir Elbekovich,texnika fanlari doktori; Xamrakulov Zohidbek Abdusamadovich, texnika fanlari doktori.

Yetakchi tashkilot: Namangan muhandislik-texnologiya instituti.

Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.

II.Tadqiqotning maqsadi: sanoat chiqindilari asosida kal`siy xlorat tutgan, yumshoq va kompleks ta’sir etuvchi defoliantlarni olish texnologiyasini ishlab chiqishdan iborat.

III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:

xlorat kal`siyli defoliant olish jarayonini asoslovchi natriy, kal`siy xlorid va xloratlari ishtirokida uchlamchi sistemalarning politermik va izotermik eruvchanlik diagrammalari qurilgan, sistema komponentlarining eruvchanlik va ta’sirlashuv mohiyati aniqlangan;

karbonat tutgan shlamni xlorid kislotasida parchalash kinetikasini konsentratsiya, harorat va jarayon davomiyligiga bog‘liq holda aniqlangan va kal`siy xloridi eritmasini olishning maqbul texnologik me’yorlari ishlab chiqilgan;

kal`siy xlorid eritmasining natriy xlorati bilan konversiyalash jarayonining maqbul sharoitlari aniqlangan;

tarkibida asosiy ta’sir etuvchi moddasi 36–40% bo‘lgan kal`siy xloratli defoliantini olish jarayonining texnologiyasi ishlab chiqilgan;

kal`siy xlorati, mochevina, etanol, di-, trietanolamin, 2-xloretifosfonat di- va trietanolammoniy, nitrat mono- va dietanolammoniy, fosfat mochevina va 2-xloretilfosfonat mochevina ishtirokida 18 ta murakkab suvli sistemalardagi eruvchanlik va qattiq fazalar tavsifi aniqlangan;

8 ta yangi birikmalarning hosil bo‘lishi fizik-kimyoviy usullar yordamida isbotlangan;

kal`siy xlorati, mochevina, nitrat monoetanolammoniy va etanol asosida kompleks ta’sir etuvchi defoliantining olinish texnologiyasi ishlab chiqilgan.

IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.

Sanoat chiqindilaridan xlorat kal`siyli va kompleks ta’sir etuvchi defoliantlar olish texnologiyasini ishlab chiqish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:

yangi suyuq xlorat kal`siyli defolianti olish texnologiyasi «Fargʻonaazot» AJning «2021 yilda amaliyotga joriy etish bo‘yicha istiqbolli ishlanmalar ro‘yxati»ga kiritilgan («Oʻzkimyosanoat» AJning 2018 yil 7 maydagi 03-1879/P-son ma’lumotnomasi). Natijada qo‘llanilgan defoliant suyuq magniy xloratiga nisbatan g‘o‘za hosilini samarali va sifatli defoliatsiyalash imkoniyati yaratilgan;

yangi kompleks ta’sir etuvchi «Fankal`siydef» defoliantini olish texnologiyasi «Fargʻonaazot» AJda «2021 yilda amaliyotga joriy etish bo‘yicha istiqbolli ishlanmalar ro‘yxati»ga kiritilgan («Oʻzkimyosanoat» AJning 2018 yil 7 maydagi 03-1879/P-son ma’lumotnomasi). Natijada g‘o‘za ko‘saklarining ochilishini 87,6–90,5% ga, barglarni to‘kilishini 88,8–89,8% ga oshirish imkonini bergan; 

sintez qilingan xlorat kal`siyli defoliant Toshkent viloyati O‘rta Chirchiq tumani fermer xo‘jaliklari paxta maydonlariga joriy etilgan (Qishloq xo‘jaligi vazirligining 2018 yil 10 maydagi 02/023-37-son ma’lumotnomasi). Natijada defoliant o‘rta tolali g‘o‘za navlarida qo‘llanilganda barglar to‘kilishi 88,0% ni tashkil etib, samarali defoliyasiyalash imkoni yaratilgan;

«Fankal`siydef» defolianti fermer xo‘jaliklarining keng paxta maydonlariga joriy etilgan (Qishloq xo‘jaligi vazirligining 10 may 02/023-37-son ma’lumotnomasi). Natijada ko‘saklarni ochilishi 90,5% ga, barglarni to‘kilishi 89,0% ga erishish imkonini bergan.