Бауатдинов Ташкенбай Салиевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Қорақалпоғистон фосфорити ва глауконитини кимёвий фаоллаштириш асосида фосфоритли ўғитлар олиш технологиясини ишлаб чиқиш», 02.00.13–Ноорганик моддалар ва улар асосидаги материаллар технологияси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.4.PhD/Т500.
Илмий раҳбар: Таджиев Сайфитдин Мухитдинович, техника фанлари доктори, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қорақалпоқ табиий фанлар илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Умумий ва ноорганик кимё институти, Тошкент кимё-технология институти, DSc.27.06.2017.K/T.35.01.
Расмий оппонентлар: Намазов Шафоат Саттарович, техника фанлари доктори, профессор, академик; Нурмуродов Тулқин Исамуродович, техника фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Урганч давлат университети.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Қорақалпоқ паст навли фосфорит ва глауконитларини минерал кислоталар ва уларнинг тузлари, шунингдек органик моддалар билан кимёвий фаоллаштириш йўли билан мураккаб ўғитлар олишнинг рационал технологиясини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Қорақалпоқ фосфоритларини ҳар хил физиологик нордон минерал тузлар билан кимёвий фаоллаштиришда фосфат хомашёдаги фосфорнинг ўсимлик ўзлаштира оладиган шаклга ўтиши аниқланган;
Қорақалпоқ фосфоритларини аммоний сульфат, нитрат ва хлоридлари, моноаммонийфосфат, мочевина нитрати, калий хлориди, карбамид ва гўнг билан кимёвий фаоллаштириш орқали мураккаб аралашмали ўғитлар олишнинг мақбул шароитлари аниқланган;
фосфорит намуналарини қаттиқ фазали режимда тўлиқсиз меъёрда сульфат ва нитрат кислоталарда парчалаш даражасига кислота концентрацияси таъсири аниқланган;
илк бор Қорақалпоқ фосфоритларини сульфат ва нитрат кислоталари билан парчалаш жараёнида уларнинг аммоний тузларини иштирок эттириш орқали ўғитларнинг физик-кимёвий ва товар хоссалари яхшиланиши аниқланган;
Қорақалпоқ глауконитини минерал кислоталарда парчаланган маҳсулотлари билан фосфат хомашёсини фаоллаштириш орқали макро- ва микроэлемент тутган мураккаб ўғитлар олинган;
Қорақалпоқ фосфорит ва глауконитларини кимёвий фаоллаштириш йўли билан мураккаб аралашмали ўғитлар олиш технологиялари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Қорақалпоқ агрономик рудалари – фосфорит ва глауконитларини мураккаб ва мураккаб аралашмали ўғитларга қайта ишлаш технологиясини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
мураккаб аралашмали ўғитлар олиш усулига Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигидан ихтирога патент олинган (№IAP 05161). Натижада кислотасиз усулда боғловчи аммоний сульфати эритмаси иштирокида аммофос ёки желвакли фосфорит ва глауконит асосида микроэлементли мураккаб аралашмали ўғитлар олиш имконияти яратилган;
Қорақалпоқ агрорудаларини боғловчи эритмалар билан қайта ишлаб аралашмали ўғитлар олиш технологияси «Қорақалпоқ агрокимёҳимоя» АЖда амалиётга жорий этилган («Қорақалпоқ агрокимёҳимоя» АЖнинг 2017 йил 25 майдаги маълумотномаси). Натижада юқори агрокимёвий ва товар хоссаларга эга бўлган донадорланган янги навли мураккаб ўғитлар ишлаб чиқариш имконини берган;
Қорақалпоқ агрорудасини қайта ишлаш асосида мураккаб аралашмали ўғитлар олишнинг рационал технологияси Қорақалпоғистон Республикаси фермер хўжаликлари пахта майдонига жорий қилинган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2017 йил 21 ноябрдаги маълумотномаси). Натижада пахта хомашёси ҳосилдорлигини 4–6 ц/га ошириш имконини берган.
