Axunbabaev Oxunjon Abduraxmanovichning

fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.

Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Tabiiy ipakdan to‘qima shakllanish jarayonining texnologiyasini takomillashtirish va nazariyasini rivojlantirish», 05.06.02–To‘qimachilik materiallari texnologiyasi va xomashyoga dastlabki ishlov berish (texnika fanlari).

Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.1.DSc/T50.

Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘zbekiston tabiiy tolalar ilmiy-tadqiqot instituti.

IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Toshkent to‘qimachilik va engil sanoat instituti, DSc.27.06.2017.T.08.01.

Rasmiy opponentlar: Xamraeva Sanovar Atoevna, texnika fanlari doktori; Daminov Asqarali Davlatovich, texnika fanlari doktori; Kareva Tat`yana Yur`evna, texnika fanlari doktori, professor.

Yetakchi tashkilot: Namangan muhandislik-texnologiya instituti.

Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.

II. Tadqiqotning maqsadi: mokisiz to‘quv dastgohini modernizatsiyalashtirish asosida to‘quv dastgohida to‘qima shakllanish jarayonining texnologiyasini takomillashtirish va nazariyasini rivojlantirish, shuningdek tabiiy ipak gazlamalarining turlarini kengaytirishdan iborat.

III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:

to‘qima eni bo‘ylab arqoqning bir tekis joylanishini ta’minlash yo‘li bilan to‘qima tuzilishi yaxshilanishini va tekislanishini ta’minlaydigan to‘quv dastgohida gazlama hosil qilish usuli yaratilgan;

to‘quv dastgohida gazlama hosil qilishning yangi usulini amalga oshishini va to‘qima shakllanish sharoiti yaxshilanishini ta’minlaydigan, remiz romi qo‘shimcha harakatlanuvchi, uning harakatlanish tezligi asta-sekin oshadigan va kamayadigan, mokisiz to‘quv dastgohining yangi homuza hosil qilish mexanizmi yaratilgan;

asosiy uzel va mexanizmlar o‘lchamlarini o‘zgartirmasdan, dastgohning qayishqoq taxtlash tizimida to‘quv g‘altagidan to‘qima cheti oralig‘idagi tanda iplari uzunligining oshishini ta’minlovchi texnik echimlar ishlab chiqilgan;

to‘qima sifatini yaxshilanishini, dastgohning konstruktiv-taxtlash chizig‘ini va to‘quv dastgohini taxtlash eni bo‘yicha to‘qima deformatsiyasining tekislanishini ta’minlaydigan, shparutkaning yangi konstruksiyalari yaratilgan;

to‘quv dastgohida shodabog‘lar qo‘llanilganida tanda iplarini taxtlash chizig‘ining geometrik ko‘rsatkichlarini analitik bog‘liqliklari va o‘zgaruvchan faktorlarni e’tiborga olgan holda skalo-shodabog‘lar zonasida jipslashtirish oqibatida tanda iplarining tarangligini oshishini analitik bog‘liqligi olingan;

qo‘shimcha skaloli to‘quv dastgohida shodabog‘lar qo‘llanilganida to‘qima yangi elementi shakllanish jarayoni zo‘riqishini matematik ifodasi olingan hamda uning asosida to‘qima ishlab chiqarilishi zo‘riqishini aniqlash va to‘quv dastgohi g‘altagidagi deformatsiyalanuvchi tanda iplarining uzunligini aniqlash usuli yaratilgan;

jipslashtirish oqibatida tanda iplarining ishqalanishini umumiy sikllar sonini analitik bog‘liqligi olingan va uning to‘qimani arqoq bo‘yicha rapportiga, tandaning kirishish qiymatiga va bir qator boshqa faktorlarga bog‘liqligi aniqlangan;

tanda ipi deformatsiya ishini taxtlash parametrlariga bog‘liq bo‘lgan ko‘p faktorli matematik modeli olingan va uning asosida to‘quv dastgohini maqbul taxtlash parametrlari ishlab chiqilgan;

polotno va reps o‘rilishlari elementlarini birlashtirib, gazlamani krep xususiyatini aniq ajralib turishini ta’minlovchi, krep gazlamalarning yangi turlari yaratilgan.

IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.

Tabiiy ipakdan to‘qima shakllanish jarayonining texnologiyasini takomillashtirish va nazariyasini rivojlantirish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:

arqoqni to‘qima chetiga jipslashdan avvalgi va keyingi daqiqalarida tanda iplariga qo‘shimcha taranglik berib to‘quv dastgohida gazlama hosil qilish usuli uchun O‘zbekiston Respublikasi Intellektual mulk agentligining ixtiroga patenti olingan («To‘quv dastgohida gazlama hosil qilish usuli», №IAP 03970-2009 y.). Natijada to‘qima eni bo‘ylab arqoqning bir tekis joylanishini ta’minlash, to‘qima sifatini yaxshilash va to‘quv dastgohida gazlama hosil qilish texnologiyasini takomillashtirish imkonini bergan;

polotno va reps o‘rilishlari elementlarini birlashtirib, krep gazlamalarning yangi turlarini yaratish bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Intellektual mulk agentligining ixtiroga patenti olingan («Krep gazlama», №IAP 03282-2007 y.). Natijada ipak to‘qimalari assortimentini kengaytirish va yangi texnologiyasini yaratish imkonini bergan;

kamida bitta tizimdagi pishitilgan iplar eshuv yo‘nalishi bo‘yicha bitta ip oralab joylashgan, krep gazlamalarning yangi turlarini yaratish bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Intellektual mulk agentligining ixtiroga patenti olingan («Krep gazlama», №IAP 04038-2009 y.). Natijada krep to‘qimalari assortimentini kengaytirish va yangi texnologiyasini yaratish imkonini bergan;

tabiiy ipakdan yangi strukturali krep to‘qimalarini ishlab chiqarish texnologiyasi «O‘zbekipaksanoat» uyushmasi  tasarrufidagi korxonada, jumladan Buxoro shahrining «Bukhoro Brilliant Silk» MChJ qo‘shma korxonasida  joriy etilgan («O‘zbekipaksanoat» uyushmasining 2018 yil 26 fevraldagi OJ-02-18/306-son ma’lumotnomasi). Ilmiy tadqiqot natijalarining joriy etilishi orqali krep xususiyati, havo o‘tkazuvchanligi yuqori bo‘lgan ipak gazlamalarining ishlab chiqarilishi yo‘lga qo‘yilgan;

mokisiz to‘quv dastgohining yangi takomillashtirilgan asosiy va yordamchi mexanizmlari Rossiya Federatsiyasi Cheboksari shahrining «Tekstil`mash» OAJda STBU2-180-1ShN mokisiz to‘quv dastgohiga joriy etilgan («O‘zbekipaksanoat» uyushmasining 2018 yil 26 fevraldagi OJ-02-18/306-son ma’lumotnomasi). Natijada tabiiy ipak to‘qimalari ishlab chiqarish uchun mo‘ljallangan STBU2-180-1ShN mokisiz to‘quv dastgohini ishlab chiqarish imkoni yaratilgan va yo‘lga qo‘yilgan.