Tulaganov Bexzod Botirjonovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi ximoyasi xakida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmogi nomi): «Stomatologlar orasida kasbi bilan bog‘liq bo‘lgan kasalliklar profilaktikasini takomillashtirish», 14.00.21-Stomatologiya, 14.00.07-Gigiena (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ruyxatga olingan rakam: B2020.2.PhD/Tib.1250.
Ilmiy raxbar: Rizaev Jasur Alimdjanovich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Tuxtarov Baxrom Eshnazarovich, tibbiyot fanlari doktori, dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Samarkand davlat tibbiyot universiteti.
IK faoliyat kursatayotgan muassasa nomi, IK rakami: Samarkand davlat tibbiyot universiteti, DSc.04/05.06.2020.Tib. 102.02.
Rasmiy opponentlar: Nazarova Nodira Sharipovna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent; Salomova Feruza Ibodullaevna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Buxoro davlat tibbiyot instituti.
II. Tadkikotning maksadi: mexnat sharoitlari va salomatlik kursatkichlarini ijtimoiy-gigienik o‘rganish asosida shifokor-stomatologlar mehnat sharoitlarini yaxshilashga qaratilgan chora-tadbirlar tizimini takomillashtirishdan iborat.
III.    Tadkikotning ilmiy yangiligi:
ilk bor, shifokor-stomatologlar salomatliklariga ta’sir kiluvchi individual kasbiy salbiy omillar mutaxassislarning yoshi, kasbi va ish stajiga bog‘lik ekanligi asoslangan;
ilk bor, stomatologlarda kasbiy noqulaylik darajasi, xususan, jarrox stomatologlarda 50% va ortoped stomatologlarda 90% holatlarda yuqori kasbiy noqulaylik, 50% terapevt-stomatologlarda esa o‘rtacha kasbiy noqulaylik darajasi bulishi ilmiy isbotlangan;
stomatologlar mexnat sharoitidagi va ijtimoiy-ruxiy muxitdagi salbiy omillar stomatolog-shifokorlarning nafas olish tizimi (o‘rtacha 24,8%), suyak-mushak tizimi (o‘rtacha 24,5%) va yurak-kon tomir tizimiga (o‘rtacha 18,5%) salbiy ta’siridan kasalliklarining yuqori darajada uchrashi isbotlangan;
shifokor-stomatologlar va ularning ish muxitlaridagi kasbiy noqulayliklarni kamaytirish bo‘yicha optimallashtirilgan ishlash muxiti kasbiy rejimi va zuriqish darajasi samaradorligi ilmiy asoslangan.
IV.    Tadkikot natijalarini joriy kilinishi.
Samarqand davlat tibbiyot universitetining 2023 yil 10 maydagi 20-sonli xulosasiga ko‘ra:
birinchi ilmiy yangilik: shifokor-stomatologlar yoshi, kasbi va ish stajiga bog‘liq holatda jarrox stomatologlarda 50 % va ortoped stomatologlarda 90 % holatlarda yuqori kasbiy noqulaylik, 50 % terapevt-stomatologlarda esa o‘rtacha kasbiy noqulaylik darajasi asoslangan va ularni tekshiriluvchilar umumiy salomatligiga kuzatilishi mumkin bo‘lgan tasirotlarni oldini olish jarayoni takomillashtirilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Toshkent shahar OAJ "To‘ftinchi" stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha 2023 yil 9 yanvardagi 4-sonli buyruq (2) va Toshkent shahar 1-son stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha 2023 yil 2-yanvardagi 19-A-sonli buyruq, Samarqand viloyati sanitariya-epidemiologiya osoyishtalik va jamoat salomatligi boshqarmasi bo‘yicha 2022 yil 31 oktyabrdagi 24-sonli bayonnomasi bilan amaliyotga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: stomatolog shifokorlar salomatligiga ta’sir etuvchi salbiy omillar ta’sirini kamaytirishga borasida taklif etilgan algoritmlar va kompleks yondashuvlardan foydalanish, tekshiriluvchilar umumiy salomatlik ko‘rsatkichlarini yaxshi lashga olib kelgan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quy idagilardan iborat: stomatolog shifokorlar umumiy salomatliklariga ta’sir qiluvchi individual kasbiy salbiy omillar shifokor-stomatologlarning yoshi, kasbi va ish stajiga bog‘liq ravishda profilaktik chora-tadbirlarni tadbiq etilishi orqali xaajatlarni 46 580 so‘mga kamaytirishga erishildi. Xulosa: shifokor-stomatologlar salomatliklariga ta’sir qiluvchi kasbiy salbiy omillar individual tarzda mutaxassislarning yoshi va kasbi, hamda ish stajini e’tiborga olgan holda ishlab chiqilgan profilaktik dasturni qo‘llash natijasida sarflanuvchi byudjet mablag‘larining 75 500 so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan xolda foydalanish «Stomatologlar orasida kasbi bilan bog‘liq bo‘lgan kasalliklar profilaktikasini takomillashtirish» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Samarkand tibbiyot universitetining 2022 yil 29 noyabrdagi 4728-sonli xati yuborilgan.
ikkinchi ilmiy yangilik: shifokor-stomatologlar kasbiy faoliyatida somatik kasallanish darajasini o‘rganish va ularni oldini olishga qaratilgan tadbirlarning qo‘llash umumiy salomatlik ko‘rsatkichlarini yaxshilanishiga olib keladi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Toshkent shahar OAJ "To‘rtinchi" stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha 2023 yil 9 yanvardagi 4-sonli buyruq va Toshkent shahar 1-son stomatologiya poliklinikasi bo‘yicha 2023 yil 21- yanvardagi 9-A-sonli buyruq, hamda Samarqand viloyati sanitariya epidemiologiya osoyishtalik va jamoat salomatligi boshqarmasi bo‘yicha 2022 yil 31 oktyabrdagi 24-sonli bayonnomasi bilan amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy sumaradorligi quyidagilardan iborat: stomatologlarning salomatlik holatini baholash maqsadida anketa-so‘rovnomadan amaliyotda foydalanish orqali mutaxassislarning kasallanish darajasi va ish o‘rinlarining mehnat qilish uchun yaroqliligini baholovchi tavsiyanomalar ishlab chiqilgan, hamda stomatologiya xizmatidagi xodimlarning mehnat sharoitlarini yaxshilashga qaratilgan chora-tadbirlar dasturi ahamiyatini baholashga yo‘naltirilgan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: shifokor-stomatologlar kasbiy faoliyatida somatik kasallanish darajasini o‘rganish va ularni oldini olishga qaratilgan tadbirlarning qo‘llash nafas tizimi (32,6%), suyak-mushak tizimi (39,4%) va yurak-qon tomir tizimi kasalliklarining (22,9%) qisqarishi hisobiga har 1 nafar bemorga 427 200 so‘m miqdoridagi xarajatlar tejalishiga erishilgan. Xulosa: shifokor-stomatologlar kasbiy faoliyatida somatik kasallanish darajasini o‘rganish va ularni oldini olishga qaratilgan tadbirlarning qo‘llash orqali somatik kasallik bilan kasallanish darajasi 1.2 marta kamayadi va o‘z vaqtida o‘tkazilgan profilaktik choralar orqali 1 510 047 sumga iqtisod qilish imkonini bergan. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan xolda foydalanish «Stomatologlar orasida kasbi bilan bog‘liq bo‘lgan kasalliklar profilaktikasini takomillashtirish» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Samarkand tibbiyot universitetining 2022 yil 29 noyabrdagi 4728-sonli xati yuborilgan.
uchinchi ilmiy yangilik: stomatolog-shifokorlar mehnat sharoitlarini optimallashtirish bemorlar qabulining 18,5%, qabul vaqtida bajariladigan muolajalami 21,6% oshishiga olib keldi. Stomatolog shifokorlarda kasbiy kasalliklarni profilaktikasi bo‘yicha ishlab chiqilgan dasturni amalga oshirish natijasida respondentlarning 37,3% xolatda charchoqning pasayishini, 29% holatda umumiy holatni yaxshilanishini, hamda 41,4% holatda surunkali charchoq, jismoniy va ruhiy zo‘riqish, holsizlikni kamayishi negizida umumiy mehnat qobiliyatini oshishi kuzatildi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Samarqand viloyati sanitariya epidemiologiya osoyishtalik va jamoat salomatligi boshqarmasi bo‘yicha 2022 yil 31 oktyabrdagi 24-sonli bayonnomasi bilan amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat : shifokor-stomatologlar mehnat sharoitlari va ish o‘rinlaridagi mavjud omillari xodimlar salomatligiga ta’sir ko‘rsatishi isbotlangan va ilmiy natijalarga asoslangan sog‘lomlashtirish chora-tadbirlari stomatolog-shifokorlar orasida kasbiy faoliyatga bog‘liq ruhiy-emotsional zo‘riqishni darajasini 24,5% kamayishiga erishilgan va salbiy omillarni o‘z vaqtida bartaraf etishga yordam beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: shifokor-stomatologlarda kasbiy noqulayliklarni kamaytirish bo‘yicha optimallashtirilgan mehnat sharoitlarini tashkil etilishi, respondentlarning 41,4 % da surunkali charchoq, jismoniy va ruxiy zo‘riqish, holsizlikni kamayishi negizida umumiy mehnat qobiliyatini 56,8% oshishi kuzatildi. Xulosa: Stomatologlar orasida kasbi bilan bog‘liq bo‘lgan kasalliklar profilaktikasini takomillashtirish chora-tadbirlarini qo‘llanishi samaradorligi 38,7% ni tashkil qilib, qulay mehnat sharoitlarida faoliyatlaridan qoniqish darajasini oshirishga hamda stomatolog-shifokorlarning jismoniy va ruhiy zo‘riqish xavfini kamaytiradi, shu bilan bir qatorda tavsiya etilgan profilaktika tadbirlarining qo‘llanilishi xar 1 nafar tekshiruvchiga nisbatan 5830,3 sum iqtisodiy samaradorlikka erishish imkonini bergan Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan xolda foydalanish «Stomatologlar orasida kasbi bilan bog‘liq bo‘lgan kasalliklar profilaktikasini takomillashtirish» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Samarkand tibbiyot universitetining 2022 yil 29 noyabrdagi 4728-sonli xati yuborilgan.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: stomatolog-shifokorlar mehnat sharoitlarini optimallashtirish bemorlar qabulining 18,5%, qabul vaqtida bajariladigan muolajalami 21,6% oshishiga olib keldi. Stomatolog shifokorlarda kasbiy kasalliklarni profilaktikasi bo‘yicha ishlab chiqilgan dasturni amalga oshirish natijasida respondentlarning 37,3% xolatda charchoqning pasayishini, 29% holatda umumiy holatni yaxshilanishini, hamda 41,4% holatda surunkali charchoq, jismoniy va ruhiy zo‘riqish, holsizlikni kamayishi negizida umumiy mehnat qobiliyatini oshishi kuzatildi. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: Samarqand viloyati sanitariya epidemiologiya osoyishtalik va jamoat salomatligi boshqarmasi bo‘yicha 2022 yil 31 oktyabrdagi 24-sonli bayonnomasi bilan amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat : shifokor-stomatologlar mehnat sharoitlari va ish o‘rinlaridagi mavjud omillari xodimlar salomatligiga ta’sir ko‘rsatishi isbotlangan va ilmiy natijalarga asoslangan sog‘lomlashtirish chora-tadbirlari stomatolog-shifokorlar orasida kasbiy faoliyatga bog‘liq ruhiy-emotsional zo‘riqishni darajasini 24,5% kamayishiga erishilgan va salbiy omillarni o‘z vaqtida bartaraf etishga yordam beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: shifokor-stomatologlarda kasbiy noqulayliklarni kamaytirish bo‘yicha optimallashtirilgan mehnat sharoitlarini tashkil etilishi, respondentlarning 41,4 % da surunkali charchoq, jismoniy va ruxiy zo‘riqish, holsizlikni kamayishi negizida umumiy mehnat qobiliyatini 56,8% oshishi kuzatildi. Xulosa: Stomatologlar orasida kasbi bilan bog‘liq bo‘lgan kasalliklar profilaktikasini takomillashtirish chora-tadbirlarini qo‘llanishi samaradorligi 38,7% ni tashkil qilib, qulay mehnat sharoitlarida faoliyatlaridan qoniqish darajasini oshirishga hamda stomatolog-shifokorlarning jismoniy va ruhiy zo‘riqish xavfini kamaytiradi, shu bilan bir qatorda tavsiya etilgan profilaktika tadbirlarining qo‘llanilishi xar 1 nafar tekshiruvchiga nisbatan 5830,3 sum iqtisodiy samaradorlikka erishish imkonini bergan Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan xolda foydalanish «Stomatologlar orasida kasbi bilan bog‘liq bo‘lgan kasalliklar profilaktikasini takomillashtirish» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Samarkand tibbiyot universitetining 2022 yil 29 noyabrdagi 4728-sonli xati yuborilgan.