Алиева Сурайё Шариповнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): “IX-XXI аср боши Ўзбекистон сирланган кулолчилиги ривожланишининг асосий босқичлари ва бадиий хусусиятлари”, 17.00.04–тасвирий ва амалий безак санъати (санъатшунослик фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.1.DSc/San6.
Илмий маслаҳатчи: Ҳакимов Акбар Абдуллаевич, санъатшунослик фанлари доктори, профессор, ФА академиги, ЎзБА академиги.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Санъатшунослик институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Санъатшунослик институти, DSс.27.06.2017.San.51.01.
Расмий оппонентлар: Лунёва Валентина Витальевна, санъатшунослик фанлари доктори; Зунунова Гулчеҳра Шавкатовна, тарих фанлари доктори; Анарбаев Абдулҳамид Анарбаевич, тарих фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: ЎзР ФА Хоразм Маъмун академияси.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистон сирланган кулолчилигининг асосий ривожланиш босқичларини аниқлаш ва бадиий хусусиятларини очиб беришдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
IX-XXI аср бошларига оид маҳаллий кулолчилик Ўрта Шарқ ҳамда Марказий Осиё кесимида турли марказлардан иборат ўзига хос бадиий мактаб экани асосланган;
сирланган кулолчилик бадиий хусусиятлари спецификаси, генезиси ва ривожланиш динамикаси ижтимоий-тарихий ва бадиий омиллар негизида очиб берилган;
Ўрта аср сирланган кулолчилик санъатига хос бадиий-технологик услублар шаклланиши ва ривожига шаҳарлар инфраструктурасининг кенгайиб бориши, сиёсий ҳамда ижтимоий-тарихий трансформациялар таъсири аниқланган;
анъанавий кулолчиликнинг IX-XII аср бошларида Афросиёб, Фарғона, Тошкент ва Чағониён мактаблари, XIV-XVI асрларда темурийлар даврига оид Самарқанд, Бухоро, Тошкент ва Хоразм мактаблари ҳамда XIX-XXI асрларда Бухоро-Самарқанд, Фарғона ва Хоразм мактабларининг ўзига хос бадиий хусусиятлари (буюмлар тури ва шакллари, безак нақшлари ва ранглари) асосланган;
сирланган кулолчилик санъатининг нақшлар тизими, тематик таркиби ва семантикаси санъатшунослик нуқтаи назаридан таснифланган;
сирланган кулолчилик санъатининг йўқолиб кетган марказлари ва бадиий-технологик услубларини тиклаш юзасидан тавсия ва таклифлар шакллантирилган.
Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. IX-XXI аср боши Ўзбекистон сирланган кулолчилиги санъати бўйича олинган натижалар асосида:
анъанавий кулолчилик мактаблари ва уларнинг ўзига хос бадиий хусусиятлари бўйича олинган илмий натижалардан Ўзбекистон Бадиий академияси тизимида кулолчиликка оид ўтказилган бадиий кўргазмалар илмий концепциясини тайёрлашда ҳамда анъанавий амалий санъат соҳасида миқёсидаги кўргазма ва ижодий экспедитциялар фаолиятини ташкил этишда фойдаланилган (Ўзбекистон Бадиий академиясининг 2015 йил 2 ноябрдаги 1-1/1085-сон маълумотномаси). Илмий натижалар миллий қадриятлар асосида кулолчилик анъаналарини ривожлантиришга хизмат қилган;
бадиий тафаккурни ривожлантириш, миллий санъатни ҳис қилиш маданиятини таркиб топтириш асосида бадиий олий таълим муассасаси бакалавриат таълим йўналиши талабалари учун мўлжалланган “Ўзбекистон санъат тарихи” ҳамда “Ўзбекистон амалий санъати” Давлат таълим стандарти доирасида дарсликлар мазмунида ўз аксини топган (Ўзбекистон Бадиий академиясининг 2014 йил 6 декабрдаги 01-00/786-сон маълумот-номаси). Натижада бадиий таълим тизимида талаба ёшларнинг малака кўникмаларини ошириш имконини берган;
маҳаллий кулолчилик марказларининг тадрижий ривожига оид илмий хулосалардан Ф1-ФА-0-10304 (ФА-Ф1-Г032) “Марказий Осиё санъатида тарихий давомийлик: бадиий мактаблар, услублар ва технологиялар (қадимги даврлардан бугунги кунгача)” фундаментал лойиҳасининг “Амалий санъат” қисмини ёзишда фойдаланилган (Ўзбекистон Фанлар академиясининг 2018 йил 11 мартдаги 311255-1239-сон маълумотномаси). Натижада турли даврларга оид сирланган кулолчилик марказларининг ўзига хос бадиий хусусиятлари ва жиҳатларини кенг кўламда ёритишга имкон берган;
IX-XXI аср бошларига оид маҳаллий кулолчиликнинг ўзига хос бадиий мактаб экани,сирланган кулолчилик бадиий хусусиятлари, анъатга хос бадиий-технологик услублари ва шаҳарлар инфраструктураси ўзаро таъсири каби илмий натижалардан Ўзбекистон Давлат санъат музейи ўрта аср ва замонавий даврлар анъанавий бадиий ҳунармандчилигига оид буюмларни каталоглаштиришда, миллий кулолчилик экспозицияларини илмий асосланган маҳаллий мактаблар ва марказлар доирасида ташкил этишда кенг фойдаланилган (Маданият вазирлигининг 2018 йил 14 майдаги 139-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланиши музей фаолиятининг самарадорлигини оширган, сайёҳларга экспонатлар мазмун-моҳиятини тушунтиришда ва амалий санъатни кенг тарғиб қилишда муҳим ўрин тутган.
