Джумаев Шукур Бабақуловичнинг

диссертация ҳимоясисиз селекция ютуғи (ихтиро патенти) асосида фалсафа доктори (PhD) илмий даражасини бериш бўйича эълон матни

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Қашқадарё вилиояти тупроқ-иқлим шароитига мос ғўзанинг ингичка ва ўрта толали навларини яратиш ва жорий этиш», 06.01.05–Селекция ва уруғчилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.4.PhD/Qx227.

Илмий-тадқиқот иши бажарилган муассаса номи: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти Қашқадарё илмий-тажриба станцияси.

Илмий раҳбар: Раҳматов Имом Мамадиёрович, қишлоқ хўжалик фанлари доктори, профессор.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.27.06.2017.Qx.13.01.

Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг ихтирога патенти олинган: ингичка толали «Қашқадарё-5» ғўза нави (NAP 00064) ва ўрта толали «ЎзПИТИ-2601» ғўза нави (NАР 00151).

Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг 2017 йил 20 октябрдаги 02-11/2783 ва 02-11/2784-сон хулосалари.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Қашқадарё вилоятининг тупроқ-иқлим яъни, гармсел ва қум-чангли шамоли, жазирама иссиғи, сув тақчиллиги шароитида шу ҳудудга мос юқори тола сифатига ҳамда хўжалик учун қимматли белгиларнинг ижобий мажмуасига эга бўлган ғўзанинг ингичка ва ўрта толали навларини яратишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

илк бор Қашқадарё вилояти шароитида анъанавий навлараро дурагайлашга нисбатан қимматли селекцион ашёни яратишда тизмалараро тўйинтириш (беккросс) дурагайлашнинг афзаллиги исботланган;

табиий юқори ҳарорат ва гармсел шароитида ажратиб олинган бошланғич ва дуругайлар орқали янги навлар яратилган ҳамда абиотик омилларга юқори бардошли бўлган селекцион ашёлар аниқланган;

қимматли-хўжалик белгиларга эга бўлган юқори ҳарорат ва гармселга бардошли ғўза навларидан селекцион-генетик жараёнларида бошланғич ашё сифатида фойдаланиш мумкинлиги исботланган;

тадқиқотлар натижасида асосий хўжалик белгилари мужассамлашган оила ва тизмалардан абиотик омилларга чидамли тола сифати юқори бўлган серҳосил янги ингичка толали «Қашқадарё-5» ва ўрта толали «ЎзПИТИ-2601» ғўза навлари яратилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Қашқадарё вилояти шароитига мос ғўзанинг ингичка ва ўрта толали навларини яратиш бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:

чатиштириш комбинацияларидан олинган дурагайларни қайта-қайта танловлар натижасида яратилган ғўзанинг ингичка толали «Қашқадарё-5» нави Қарши, Нишон, Косон, Касби ва Миришкор туманлари фермер хўжаликларида жами 1176 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2018 йил 29 мартдаги 02/20-189-сон маълумотномаси). Натижада ингичка толали ушбу ғўза нави вилоятда экилаётган бошқа ингичка толали навларга нисбатан ташқи стресс омилларга чидамлилик, тезпишарлик, тола сифати ва чиқимининг юқорилик ҳамда серҳосиллик қобилиятини намоён этган, яъни очилган кўсаклар салмоғи 5,3-13,3 фоиз, қўшимча пахта ҳосили 8,2-17,0 фоиз ва тола чиқиши 1,3-1,5 фоизга ошишига эришилган;

ингичка толали «Қашқадарё-5» ғўза навига Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигинг селекция ютуғига патенти олинган (NAP 00064). Натижада пахтачилик фермер хўжаликларида ингичка толали ушбу навдан юқори ва сифатли пахта ҳосили олиш имкони яратилган;

тур ичида чатиштиришлар асосида яратилган ўрта толали «ЎзПИТИ-2601» ғўза нави Шаҳрисабз, Ғузор, Қарши, Нишон, Косон, Касби, Муборак ва Миришкор туманлари фермер хўжаликларида жами 5267 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2018 йил 29 мартдаги 02/20-189-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида ушбу ғўза навидан андоза навларга нисбатан гектаридан 3,6-5,6 центнер қўшимча пахта ҳосили олинган, микронейр кўрсаткичи 4,5 га, тола чиқиши 37,5-39,1 фоизга, тола узунлиги 34,2-35,9 мм га (1,18-1,25 дюйм) тенг бўлиб, соф даромад 1156444 млн. сўмни ташкил этган;

ўрта толали «ЎзПИТИ-2601» ғўза навига Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигинг селекция ютуғига патенти олинган (NAP 00151). Натижада пахтачилик фермер хўжаликларида ўрта толали ушбу навдан юқори ва сифатли пахта ҳосили олишга эришилган.