Darmanov Muxtor Muxammadovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «DNK markerlariga asoslangan seleksiya (MAS) texnologiyasi yordamida yangi Ravnaq-1 va Ravnaq-2 g‘o‘za navlarini yaratish», 03.00.14–Genomika, proteomika va bioinformatika (biologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2018.2.PhD/V174.
Ilmiy rahbar: Abduraxmonov Ibroxim Yulchievich, biologiya fanlari doktori, professor, akademik.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Genomika va bioinformatika markazi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Genetika va o‘simliklar eksperimental biologiyasi instituti va O‘zbekiston Milliy universiteti, DSc.29.08.2017.V.53.01.
Rasmiy opponentlar: Turdikulova Shaxlo Utkurovna, biologiya fanlari doktori; Kurbanbaev Ilxam Djumanazarovich, biologiya fanlari doktori.
Yetakchi tashkilot: Bioorganik kimyo instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: o‘rta tolali g‘o‘za (G.hirsutum) uchun markerlarga asoslangan seleksiya (MAS) dasturlarini joriy etish asosida o‘zida tola sifat belgilarini yaxshilovchi miqdoriy belgi lokuslarini tutgan boshlang‘ich seleksion namunalar olish va yangi g‘o‘za navlarini yaratishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor MAS texnologiyasini qo‘llash orqali, tola sifat belgilariga genetik birikkan DNK markerlarining tola pishiqligi hamda uzunligi belgilarga ta’siri isbotlangan;
o‘rta tolali g‘o‘za germoplazmasi noyob namunalaridan genomida tola sifat belgilari bilan bog‘liq bo‘lgan QTL lokuslarini tutgan donor liniyalar aniqlangan;
MAS texnologiyasi yordamida tola sifat belgilariga genetik birikkan QTL allellarini tutgan bir nechta bekkross duragay kombinatsiyalari yaratilgan va o‘tkazilgan allellarning genotipik va fenotipik irsiylanishi asoslangan;
genomida kerakli QTL allellari mavjud bo‘lgan va ushbu allellar bo‘yicha gomozigota xolatidagi namunalar ajratib olingan;
bioinformatik tahlillar asosida ko‘chirib o‘tkazilgan QTL hududlaridan tolaning rivojlanish jarayonlarini boshqaruvchi nomzod gen va oqsillar aniqlangan;
MAS texnologiyasi asosida yaratilgan bekkross duragay kombinatsiyalar va navlarda tola sifat ko‘rsatkichlari nazorat namunalarnikiga nisbatan yuqori ekanligi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
DNK markerlariga asoslangan seleksiya (MAS) texnologiyasi yordamida yangi Ravnaq-1 va Ravnaq-2 g‘o‘za navlarini yaratish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
Ravnaq-1 va Ravnaq-2 g‘o‘za navlari Namangan viloyati fermer xo‘jaliklariga joriy qilingan (O‘zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligining 2018 yil 19 fevraldagi 20/20-114-son ma’lumotnomasi). Natijada yangi navlardan gektaridan o‘rtacha 40 s hosil va yuqori sifatli tola olish imkonini bergan;
o‘rta tolali g‘o‘za (G.hirsutum) seleksiyasiga zamonaviy DNK markerlariga asoslangan seleksiya texnologiyasi FA-I5-T017 raqamli «Markerlarga asoslangan seleksiya (MAS) yordamida yaratilgan yuqori sifatli Ravnaq-1 va Ravnaq-2 g‘o‘za navlari urug‘larini ko‘paytirish» mavzusidagi innovatsiya loyihasida navlarning dastlabki urug‘chiligini tashkil etishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining 2018 yil 29 yanvardagi 4/1255-214-son ma’lumotnomasi). Natijada navdorligi va unuvchanligi yuqori bo‘lgan sifatli super-elita urug‘lari tayyorlash imkonini bergan;
Ravnaq-1 va Ravnaq-2 g‘o‘za navlari hamda 10 dan ortiq seleksiya namunalari respublikada yetakchi bo‘lgan «Genom texnologiyalari asosida yaratilgan noyob g‘o‘za va boshqa ekinlar genofondi» noyob ob’ektiga kiritilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining 2018 yil 2 apreldagi 4/1255-820-son ma’lumotnomasi). Namunalar g‘o‘za germoplazmasi kolleksiyasini boyitgan va MAS texnologiyasi orqali g‘o‘zada tola sifati va viltga chidamlilik belgilarini piramidalash asosida yangi liniyalar olish imkonini bergan.
