Сулаймонова Гулноза Тўлқинжоновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Гипертония касаллиги қандли диабет билан бирга кечганда подоцитлар дисфункцияси ва тубулоинтерстициал жараёнларини эрта ташхислаш ва даволаш самарадорлигини баҳолаш» 14.00.05 – Ички касалликлар (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.3.PhD/Tib1410.
Илмий раҳбар: Ахмедова Нилуфар Шариповна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Бухоро давлат тиббиёт институти, DSc.04/30.04.2022.Tib.93.02.
Расмий оппонентлар: Нурбоев Фармон Эргашевич, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Набиева Дилдора Абдумаликовна, тиббиёт фанлари доктори,профессор.
Етакчи ташкилот: Курск давлат тиббиёт университети (Россия Федерацияси).
Диссертациянинг йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Гипертония касаллиги қандли диабет билан коморбид ҳолатда ва улар алоҳида кечганда подоцитлар дисфункцияси ҳамда тубулоинтерстициал склероз орасидаги ўзаро боғлиқликни нефринурия, алдостерон ва IV-тип коллаген даражалари ёрдамида аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
гипертония касаллиги ва қандли диабет билан бирга кечганда нефропатия ривожланишида подоцитлар дисфункциясининг кўрсатгичлари касаллик даражаларини белгилашнинг лаборатор мезони эканлиги асосланган;
гипертония касаллиги ва қандли диабет биргаликда кечганда нефринурия даражаси билан қонда альдостерон кўрсаткичи, сийдикда IV-тип коллаген кўрсаткичлари ўртасида корреляцион боғлиқлик аниқланган;
2 тип қандли диабет ва гипертония касаллиги бирга кечган беморларда ривожланган СБК да подоцитлар дисфункцияси ва IV-тип коллаген бир-бирига кучайтирувчи таъсир кўрсатиб нефропатия жараёнларини жадаллаштириши исботланган;
Нефринурия, IV-тип коллаген ва қондаги альдостерон даражаси буйраклар фунционал ҳолатига салбий таъсир этиши аниқланиб, эрта амалга оширилган гипотензив ҳамда нефропротектив муолажалар нефринурия даражаси, фиброз маркерларига ижобий таъсир кўрсатиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Бухоро давлат тиббиёт институти эксперт кенгашининг 2023 йил 8 июлдаги 23-Z/045-сон хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: гипертония касаллиги 2-тип қандли диабет билан бирга кечганда сурункали буйрак касаллигининг клиник белгилари мавжуд бўлмаган беморларда нефринурия, альдостерон ва IV-тип коллаген ёрдамида буйраклар дисфункцияси ҳамда тубулоинтерстициал жараёнларини эрта аниқлаш имконини берган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Бухоро вилояти Бухоро туман тиббиёт бирлашмаси бўйича 17.02.2022 йилдаги 61-сонли буйруқ хамда Навоий вилояти Қизилтепа тумани тиббиёт бирлашмаси бўйича 25.02.2022 йилдаги 113-сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: гипертония касаллиги ва қандли диабет бирга кечган беморларда нефропатия ривожланишини эрта аниқлаш ва сурункали буйрак касаллиги даражасини белгилашда касаллик авж олиши ва асоратланишини прогнозловчи клиник – лаборатор маркерларининг ахамиятини ўрганиш асосида кейинчалик ривожланиш эҳтимоллиги бўлган асоратларнинг олдини олиш имконини берди ва эрта ташхисот натижасида диализга эҳтиёжи бўлган беморлар сонини камайтиришга эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: гипертония касаллиги ва қандли диабет бирга кечган беморларда нефропатия ривожланишини эрта аниқлаш СБК ни 1-2 босқичларида ташхислаш натижасида беморларнинг амбулатор мурожаатлари қисқариши ва стационар даволаниш кўрсатмаси йўқлиги ҳисобидан ҳар бир бемор учун сарфланадиган харажатлар 2 112 008 сўмга иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: гипертония касаллиги ва қандли диабет бирга кечган беморларда нефропатия ривожланишини касалликнинг эрта босқичларида ташхислаш натижасида бесор учун сарфланадиган амбулатор ва стационар харажатлардан ҳар бир бемор учун бюджет ҳисобидан 1 214 000 сўм, бюджетдан ташқари маблағлардан эса 898 008 сўм иқтисод қилиш имконини берган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: Сулаймонова Гулноза Тулкинжоновнанинг «Гипертония касаллиги қандли диабет билан бирга кечганда подоцитлар дисфункцияси ва тубулоинтерстициал жараёнларини эрта ташхислаш ва даволаш самарадорлигини баҳолаш» мавзусидаги диссертацион тадқиқотида олинган юқоридаги илмий янгиликлар бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институтининг 2022 йил 4- июлдаги 01-368 сонли хати Соғлиқни сақлаш вазирлигига юборилган.
иккинчи илмий янгилик: гипертония касаллиги 2-тип қандли диабет билан кечганда СБКнинг клиник белгилари мавжуд бўлмаган беморларда буйраклар дисфункциясини аниқлашни эрта маркерлари сифатида микроалбуминуриядан эмас балки нефринуриядан фойдаланиш ва бу кўрсатгичнинг фиброз даражасини кўрсатувчи IV-тип коллаген билан муносабатини аниқлаш мақсадга мувофиқлиги билан изоҳланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Бухоро вилояти Бухоро туман тиббиёт бирлашмаси бўйича 17.02.2022 йилдаги 61-сонли буйруқ хамда Навоий вилояти Қизилтепа тумани тиббиёт бирлашмаси бўйича 25.02.2022 йилдаги 113-сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: ўтказилган тадқиқотларда гипертония касаллиги ва қандли диабет коморбид ҳолда кечганда беморлардаги нефринурия даражаси билан қонда альдостерон кўрсаткичи, сийдикда IV-тип коллаген кўрсаткичлари ўртасида мусбат корреляцион боғлиқликлар мавжудлиги, бу текшириш усулларини нефропатияни эрта аниқлашда қўллаш, клиник белгилари мавжуд бўлмаган буйрак шикастланишини лаборатор мезонлар асосида ташхислаш орқали 80-85% ҳолларда СБК ни дастлабки даражаларда даволаш, ногиронлик ва гемодиализга бўлган муҳтожликни камайтириш билан беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: гипертония касаллиги ва қандли диабет биргаликда кечганда нефринурия даражаси билан қонда альдостерон кўрсаткичи, сийдикда IV-тип коллаген кўрсаткичлари ўртасидаги корреляцион боғлиқликларга асосланиб, СБК эрта даврларда аниқланганда беморларнинг амбулатор мурожаати 3 мартага камаяди, мутахассис кўриги ва стандарт бўйича бажариладиган бошқа лаборатор таҳлиллар сони 2 мартага қисқарариши ҳисобидан ҳар бир беморга бир йилда бюджет ҳисобидан 658 134 сўм, бюджетдан ташқари 318 126 сўм миқдордаги харажат иқтисод қилинган. Хулоса: гипертония касаллиги ва қандли диабет биргаликда кечганда нефринурия даражаси билан қонда альдостерон кўрсаткичи, сийдикда IV-тип коллаген кўрсаткичлари ўртасида корреляцион боғлиқлар асосида ишлаб чиқилган лаборатор мезонлардан фойдаланиб эрта ташхислаш ҳисобидан ҳар бир бемордан 976 260 сўмга иқтисод қилиш имконини берган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: Сулаймонова Гулноза Тулкинжоновнанинг «Гипертония касаллиги қандли диабет билан бирга кечганда подоцитлар дисфункцияси ва тубулоинтерстициал жараёнларини эрта ташхислаш ва даволаш самарадорлигини баҳолаш» мавзусидаги диссертацион тадқиқотида олинган юқоридаги илмий янгиликлар бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институтининг 2022 йил 4- июлдаги 01-368 сонли хати Соғлиқни сақлаш вазирлигига юборилган.
учинчи илмий янгилик: 2 тип қандли диабет ва гипертония касаллиги бирга кечган беморларда нефропатия ривожланиш механизмида буйрак коптокчалари шикастланиши оқибатида сийдикда ажралган нефрин миқдори тубулоинтерстициал тизимдаги IV-тип коллаген миқдори ошишига олиб келади ва бу ўз навбатида буйрак фиброзини кучайтириши ва буйрак етишмовчилиги ривожланишини башоратлаш имконини берган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Бухоро вилояти Бухоро туман тиббиёт бирлашмаси бўйича 17.02.2022 йилдаги 61-сонли буйруқ хамда Навоий вилояти Қизилтепа тумани тиббиёт бирлашмаси бўйича 25.02.2022 йилдаги 113-сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: 2 тип қандли диабет ва гипертония касаллиги коморбид ҳолатда кечганда нефринурия ва сийдикдаги IV-тип коллаген миқдори ошиши аниқланиши беморларда буйрак фибрози ривожланишини башоратлайди ва бу кўрсатгичларни ўз вақтида коррекциялаш касаллик зўрайиб бориши олдини олади ва асоратланишини камайтиришга эришилган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: Гипертония ва қандли диабет бирга кечган беморларда нефринурия ва сийдикдаги IV-тип коллаген миқдори ошишини аниқлаш орқали буйрак иккиламчи фибрози башоратланганда беморларнинг 30-32% да самарали консерватив даво оқибатида диализ муолажалари бажарилмайди. Шу хисобдан бир бемор учун бир йилда бюджет ҳисобидан 4 812 304 сўм иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: Гипертоник ва диабетик нефропатияда буйрак фиброзини эрта аниқлаш орқали бир бемор учун бир йилда бюджет ҳисобидан 4 812 304 сўм иқтисодий самарадорликка эриши билан бирга 30-32% беморларда ногиронлик камайиб, ҳаёт сифати даражаси ошган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: Сулаймонова Гулноза Тулкинжоновнанинг «Гипертония касаллиги қандли диабет билан бирга кечганда подоцитлар дисфункцияси ва тубулоинтерстициал жараёнларини эрта ташхислаш ва даволаш самарадорлигини баҳолаш» мавзусидаги диссертацион тадқиқотида олинган юқоридаги илмий янгиликлар бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институтининг 2022 йил 4- июлдаги 01-368 сонли хати Соғлиқни сақлаш вазирлигига юборилган.
тўртинчи илмий янгилик: ангиотензинни айлантирувчи фермент ингибитори вакили эналоприл ва ангиотензин рецепторлари антогонисти вакили телмисартанларнинг нефринурия ҳамда коллаген IV кўрсаткичларига таьсири препаратларни ўрганилган гуруҳ касалликларида нафақат гипотензив балки эрта нефропротектив таьсир этувчи муолажаларини киритиш беморлар нефропатияни самарали даволаш даражасини оширган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Бухоро вилояти Бухоро туман тиббиёт бирлашмаси бўйича 17.02.2022 йилдаги 61-сонли буйруқ хамда Навоий вилояти Қизилтепа тумани тиббиёт бирлашмаси бўйича 25.02.2022 йилдаги 113-сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: • гипертония ва қандли диабет касаллиги бирга кечганда нефропатия ривожланишини клиник белгилар намоён бўлмасдан туриб аниқлаш буйрак фибрози ривожланиши олдини олишда муҳим аҳамиятга эга. • бу беморларда нефропротектив даво чораларини олиб бориш 30-32% ҳолларда гемодиализ муолажаларини чеклаш имконини яратади. • беморларнинг ҳаёт сифати даражаси ошишига олиб келган. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидагилардан иборат: гипертония касаллиги ва қандли диабет бирга кечган беморларда нефропатия ривожланишини эрта аниқлаш СБК ни 1-2 босқичларида ташхислаш натижасида беморларнинг амбулатор мурожаатлари қисқариши ва стационар даволаниш кўрсатмаси йўқлиги ҳсобидан ҳар бир бемор учун сарфланадиган харажатлар 2 112 008 сўмга иқтисод қилишга эришилган. Хулоса: гипертония касаллиги ва қандли диабет бирга кечган беморларда нефропатия ривожланишини касалликнинг эрта босқичларида ташхислаш натижасида бемор учун сарфланадиган амбулатор ва стационар харажатлардан ҳар бир бемор учун бюджет ҳисобидан 1 214 000 сўм, бюджетдан ташқари маблағлардан эса 898 008 сўм иқтисод қилиш имконини берган. Илмий янгиликдан кенгайтирилган ҳолда фойдаланиши: Сулаймонова Гулноза Тулкинжоновнанинг «Гипертония касаллиги қандли диабет билан бирга кечганда подоцитлар дисфункцияси ва тубулоинтерстициал жараёнларини эрта ташхислаш ва даволаш самарадорлигини баҳолаш» мавзусидаги диссертацион тадқиқотида олинган юқоридаги илмий янгиликлар бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Бухоро давлат тиббиёт институтининг 2022 йил 4- июлдаги 01-368 сонли хати Соғлиқни сақлаш вазирлигига юборилган.