Каландарова Дилафруз Абдукаримовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Барқарор зўриқиш стенокардия билан касалланган беморларда эшитиш қобилияти бузилишини комплекс ташхислаш ва коррекциялаш», 14.00.04 – Оториноларингология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.2.PhD/Tib1867.
Илмий маслахатчилар: Арифов Сайфутдин Сайдазимович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат стоматалогия институти, DSc.04/30.12.2019.Тib.59.01.
Расмий оппонентлар: Чернушевич Игор Иванович, тиббиёт фанлари доктори, профессор. (Россия Федерацияси); Махкамова Нигора Эргашевна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Абу Али ибн Сино номли Тожикистон тиббиёт университети (Тожикистон Республикаси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади барқарор зўрикиш стенокардияси билан касалланган беморларда эшитишнинг сенсоневрал заифлашувини ташхислаш ва коррекция қилиш бўйича таклиф ва тавсияларни ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
барқарор зўриқиш стенокардияси (БЗС) ва эшитишни сенсоневрал заифлашуви (ЭСЗ) билан касалланган беморларда клиник ва аудиологик текшириш натижалари асосида товуш қабул қилиш тизимида бузилишни асосан Корти аъзосининг зарарланиши хисобига юзага келиши ва уни нитрат гурухига кирувчи дорилар қабул қилувчи беморларда кўпроқ намоён бўлиши исботланган;
аудиологик текширишлар асосида ЭСЗ ва БЗС функционал синфлари намоён бўлиши ўртасида тўғри боғликлик борлиги аниқланган;
рангли ултратовуш дуплекс сканерлаш усули билан доимий равишда нитрат гурухига кирувчи дорилар қабул қилувчи БЗС билан касалланган беморларда калла ичи томирларида Пурсело резистивлик индексини ўзгариши, умуртқа артерияларида қон оқимининг чизиқли тезлигини сустлашиши ва асосий веналар хавзасида коннинг чиқиб кетишнинг кийинлашувини кўринишдаги гемодинамик ўзгаришлар илк бор аниқланган;
беморларда тонал-нутқ диссоцациясини мавжудлиги ва уни нутқни англашни сусайиши кўринишида ва БЗС оғир кечувчи беморларда яққолроқ намоён бўлиши аниқланган; беморларда узун латентли чақирилган эшитиш потенциалларини қайд этиш усули билан латентлик ва амплитуда кўрсаткичларини соғлом кишиларникига нисбатан ишонарли фарқ қилиши аникланган ва бу эшитиш анализаторининг мия пўстлоғида бузилишлар мавжудлигини тасдиқлади.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази эксперт кенгашининг 2023 йил 31-майдаги 4-сон хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: клиник ва аудиологик текшириш натижалари ахамиятини хисобга оладиган булсак, барқарор зўриқиш стенокардияси билан касалланган беморларда нитрат гуруҳига кирувчи дориларни мунтазам равишда қабул қилиш эшитиш сенсоневрал заифлашувини кечишига салбий таъсир этиши исботланди ва беморларда эшитиш аъзоси ҳолатини баҳолаш услуби ишлаб чиқилди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: 2-Республика клиник шифохонаси ва Тошкент вилоят иқтисослашган саматик касалхонаси амалий фаолиятига жорий этилди. “Барқарор зўриқишдаги стенокардияси бўлган беморларда эшитиш аъзосини ҳолатини бахолаш услуби” номли услубий тавсиянома (Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан 2021 йил 29 ноябрдаги 8н-з/502 сонли хулоса). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қўйидагилардан иборат: • барқарор зўриқиш стенокардияси ва эшитишни сенсоневрал заифлашуви билан касалланган беморларга ихтисослашган ёрдам кўрсатишнинг барча бўғинларида оториноларинголог ва кардиологнинг ўзаро мувофиқлашган ҳолда фаолият юритишини таъминланди; • барқарор зўриқишдаги стенокардияда нитрат гуруҳига кирувчи дориларни мунтазам равишда қабул қилувчи беморлар эшитиш заифлашуви келиб чиқиши юқори бўлган “хатар” гуруҳини шакллантирилди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги қўйидагилардан иборат: барқарор зўриқиш стенакардияси билан касалланган беморларда эшитишни сенсоневрал заифлашувини ташхислашда босқичма-босқич зарур текшириш усулларни қўллаш ортиқча харажатни чеклаш имконини берди. Бир беморда эшитишнинг сенсоневрал заифлашувини ташхислаш учун қўлланиладиган текшириш усулларини диффернциал ва босқичма-босқич қўлланилганда ўртача 175000 сўм, барча усулларни қўллаш учун 425000 сўм сарф этилди. Хулоса: эшитишни текшириш усулларини дифференциал ва босқичма-босқич қўллаш натижасида бир кишида ўртача 245000 сўм иқтисод қилинди. Илмий янгиликнинг кенгайтирилган холда фойдаланиши: «Барқарор зўриқишдаги стенокардияси билан касалланган беморларда эшитиш қобилиятининг бузилишини комплекс ташхислаш ва коррекциялаш» мавзусидаги диссертация иши илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази томонидан Соғликни сақлаш вазирлигига 2023 йил 13 апрелдаги № 01/08-582-сонли хат юборилган. эшитишнинг сенсоневрал заифлашувида аудиологик текширишлар ахамиятига келсак, беморларда барқарор зўриқиш стенокардиясини III функционал синф кўринишида кечиши эшитишнинг сенсоневрал заифлашувининг шаклланиш хавфини баландлигини ва унинг клиник оғирроқ намоён бўлишини башорат қилишга асос бўлди.
иккинчи илмий янгилик: 2-Республика клиник шифохонаси ва Тошкент вилоят ихтисослашган соматик касалхонасида амалиётига жорий этилди. “Барқарор зўриқишдаги стенокардияси бўлган беморларда эшитиш аъзосини ҳолатини бахолаш услуби” номли услубий тавсиянома (Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан 2021 йил 29 ноябрдаги 8н-з/502 сонли хулоса). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қўйидагилардан иборат: • барқарор зўриқиш стенокардияси III функционал синф кўринишида кечадиган беморлар эшитишнинг сенсоневрал заифлашувининг шаклланиши юқори бўлган “хатар” гуруҳи сифатида ажратилди;  барқарор зўриқиш стенокардияси III функционал синф кўринишида кечадиган беморлар бирламчи профилактика ва барвақт аниқлаш чораларини тадбиқ этилди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: барқарор зўриқиш стенокардиясини III функционал синф кўринишида кечувчи беморда эшитиш заифлашувини ташхислаш барвақт амалга оширилса ўртача 145000 сўм, кечикиб амалга оширилган холда 425000 сўм сарф этилди. Хулоса: барқарор зўриқиш стенокардиясини III функционал синф кўринишида кечувчи беморда эшитиш заифлашувини барвақт аниқлаш бир беморда 280000 сўмни иқтисод қилиш имконини берди. Илмий янгиликнинг кенгайтирилган холда фойдаланиши: «Барқарор зўриқишдаги стенокардияси билан касалланган беморларда эшитиш қобилиятининг бузилишини комплекс ташхислаш ва коррекциялаш» мавзусидаги диссертация иши илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази томонидан Соғлиқни сақлаш вазирлигига 2023 йил 13 апрелдаги № 01/08-582-сонли хат юборилган. Илмий янгиликнинг аҳамиятини хисобга оладиган булсак: барқарор зўриқишдаги стенокардияни билвосита, яъни бош мия гемодинамикасидаги ўзгаришлар [Пурсело резистивлик индексини (Ri) ўзгариши, умуртқа артерияларида қон оқимининг чизиқли тезлигини сустлашиши ва асосий веналар ҳавзасида қоннинг чиқиб кетишини қийинлашуви] орқали эшитишнинг сенсоневрал заифлашувининг кечишига таъсир этиши ёритиб берилди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: 2-Республика клиник шифохонаси ва Тошкент вилоят ихтисослашган соматик касалхонасида амалий фаолиятига жорий этилди. “Барқарор зўриқишдаги стенокардияси бўлган беморларда эшитиш аъзосини ҳолатини бахолаш услуби” номли услубий тавсиянома (Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан 2021 йил 29 ноябрдаги 8н-з/502 сонли хулоса) Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қўйидагилардан иборат: • барқарор зўриқишдаги стенокардия билан касалланган беморларда бош миянинг қон айланиш тизимида Пурсело резистивлик индексини (Ri) ўзгариши, умуртқа артерияларида қон оқимининг чизиқли тезлигини сустлашиши ва асосий веналар ҳавзасида қоннинг чиқиб кетишини қийинлашуви кўринишидаги ўзгаришларни юзага келиши эшитишни сенсоневрал заифлашуви шаклланиши ва кечишини эрта прогнозлашга асос бўлди. Илмий янгиликнинг иктисодий самарадорлиги қўйидагилардан иборат: бўйин ва бош мия қон томирларининг рангли ультратовуш дуплекс сканерлаш бажаришга 100000 сўм маблағ сарф қилинди. Бош мия қон айланишнинг кескин кўринишида бузилиши билан кечадиган эшитишни сенсоневрал заифлашуви юзага келганда кечадиган уни ташхислаш ва даволаш учун ўртача 3000 000 сўм сарф қилинди. Хулоса: бўйин ва бош мия қон томирларининг рангли ультратовуш дуплекс сканерлашни кўрсатма асосида ўтказиш учун ўртача 2 900000 сўм иқтисод қилиш имконини берди.
учинчи илмий янгилик: «Барқарор зўриқишдаги стенокардияси билан касалланган беморларда эшитиш қобилиятининг бузилишини комплекс ташхислаш ва коррекциялаш» мавзусидаги диссертация иши илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази томонидан Соғликни сақлаш вазирлигига 2023 йил 13 апрелдаги №01/08-582-сонли хат юборилган.Илмий янгиликнинг аҳамияти: ушбу аниқланган ўзгариш эшитишни сенсоневрал заифлашувини намоён бўлишида аввалло Корти аъзосини шикастланиши катта ўрин эгаллаши билан бир вақда унинг марказий тузилмалари ва энг аввало бош миянинг пўстлоқ қисмида ҳам зарарланиш мавжудлигини кўрсатди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: 2-Республика клиник шифохонаси ва ЎзГеофизика клиник шифохонаси амалий фаолиятига жорий этилди. «Барқарор зўриқишдаги стенокардия билан биргаликда кечадиган сенсоневрал эшитишни заифлашувини даволаш» номли услубий тавсиянома (Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан 2021 йил 29 ноябрдаги 8н-з/502 сонли хулоса). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қўйидагилардан иборат: • нутқни англаш бузилишини барвақт аниқлаш;  беморларни бошқа кишилар билан ўзаро мулоқотини, уларни жамиятдаги ўрни, касби, мавқеини хамда бошқа когнитив функцияларни сақлаб қолиш. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги:Ginkgo biloba дори воситасини қабул қилиш билан нутқни англашни яхшилашга эришилди. У 2-3 хил дори воситаларининг ўрнини тўлдиради. Ginkgo biloba воситасининг бир даво курсига етадиган сарфи 180 таблетка ёки 360000 сўм (1 қутида 40 мг 90 дона, нархи 180000 сўм) ташкил этади. 3 хил дори воситасининг (винпоцетин, ноотропил, венорутон) бир даво курсига ўртача 510000 сўм сарф бўлиш ҳисобига иқтисодий самарадорликга эришилди. Хулоса: хар бир бемор учун бир даво курсида Ginkgo biloba дори воситаси қўлланилганда ўртача 150000 сўм иқтисод қилиш имконини беради. Илмий янгиликнинг кенгайтирилган холда фойдаланиши: «Барқарор зўриқишдаги стенокардияси билан касалланган беморларда эшитиш қобилиятининг бузилишини комплекс ташхислаш ва коррекциялаш» мавзусидаги диссертация иши илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази томонидан Соғликни сақлаш вазирлигига 2023 йил 13 апрелдаги № 01/08-582-сонли хат юборилган.
тўртинчи илмий янгилик: объектив ва ноинвазив, яъни узун латентли чақирилган эшитиш потенциалларини қайд этиш услуби ёрдамида тонал-нутқ диссоцациясини ва нутқни англашни сусайишининг юзага келиш механизми ёритилади. У беморларни когнитив функцияларни мажмуавий бахолашда қўлланилди. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: 2-Республика клиник шифохонаси ва ЎзГеофизика клиник шифохонаси амалий фаолиятига жорий этилди. «Барқарор зўриқишдаги стенокардия билан биргаликда кечадиган сенсоневрал эшитишни заифлашувини даволаш» номли услубий тавсиянома (Соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан 2021 йил 29 ноябрдаги 8н-з/502 сонли хулоса). Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги қўйидагилардан иборат: эшитиш анализаторининг мия пўстлоғида бузилишлар мавжудлигини аниқлаш; • беморларни ҳаёт сифатини яхшилаш; • беморларни даволаниш давомийлигини қисқартирди. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: нутқни англашни сусайишини аниқлаш учун қўлланиладиган узун латентли чақирилган эшитиш потенциалларини қайд этиш усулини бажаришга 70000 сўм, маблағ сарф қилинди; нутқни англашни сусайишини билвостита ташхислаш қўлланиладиган бош миянинг МРТ ўтказиш учун ўртача 300000 сўм сарф қилинди. Хулоса: узун латентли чақирилган эшитиш потенциалларини қайд этиш усулини кўрсатма асосида ўтказиш учун ўртача 230000 сўм иқтисод қилиш имконини берди. Илмий янгиликнинг кенгайтирилган холда фойдаланиши: «Барқарор зўриқишдаги стенокардияси билан касалланган беморларда эшитиш қобилиятининг бузилишини комплекс ташхислаш ва коррекциялаш» мавзусидаги диссертация иши илмий янгиликларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази томонидан Соғликни сақлаш вазирлигига 2023 йил 13 апрелдаги № 01/08-582-сонли хат юборилган.