Аликулов Бегали Сайдуллавичнинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбекистондаги айрим галофит ўсимликлар биомассаларининг биоэнергетик потенциали», 03.00.12–Биотехнология (биология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.3.PhD/B96.

Илмий раҳбар: Исмаилов Зафар Файзуллаевич, биология фанлари доктори.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Микробиология институти ва Ўзбекистон Миллий университети, DSc.27.06.2017.В.38.01.

Расмий оппонентлар: Мирзарахметова Дилбар Тохтамуратовна, техника фанлари доктори, доцент; Хасанов Хасан Турсунович, биология фанлари номзоди, доцент.

Етакчи ташкилот: Урганч давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбeкистоннинг чўл ҳудудларида кeнг тарқалган айрим галофит ўсимликлар ҳосил қиладиган биомассанинг биоэнергетик потенциалини аниқлашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

илк бор Ўзбекистондаги айрим галофитлар биомассасининг иссиқлик энергияси, биоэтанол ва биогаз олиш учун хом ашё сифатидаги энергетик потенциали аниқланган.

Қарнобчўл ва Марказий Қизилқумдаги иқтисодиёт тармоқларида мақсадли фойдаланилмайдиган айрим галофит ўсимлик турларининг йиллик биомасса ҳосилдорлиги аниқланган;

галофит ўсимликлар биомассаларининг иссиқлик сиғими асосланган;

галофитлар биомассаси гидролизатлари таркибидаги бижғувчи қандли моддалар, ачитқи иштирокидаги бижғиш динамикасида ҳосил бўладиган этанол миқдорларини ошириш бўйича тавсиялар ишлаб чиқилган;

биогаз ажратиб олишда хом ашё сифатида галофитлар биомассасидан фойдаланиш исботланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Ўзбeкистондаги айрим галофитлар биомассасининг биоэнергетик потенциалини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:

сарсазан, қорабароқ, юлғун ва бошқа галофит ўсимликлар биомассаларидан биогаз ажратиш Самарқанд вилояти Нуробод туманидаги аҳоли хонадонларига жорий қилинган (Ўзбeкистон Рeспубликаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2018 йил 12 январдаги 02/22-51-сон маълумотномаси). Натижада чўл ҳудудида истиқомат қиладиган аҳоли хонадонларида галофитлар биомассасига асосланган муқобил энергия ҳисобига газ таъминотининг яхшиланиш имконини бeрган;

галофитларнинг тарқалиши бўйича олинган илмий натижалар Ё-Ф-5-1 рақамли «Зирабулоқ-Зиёвуддин паст тоғлари ўсимликлар қопламининг замонавий флористик таркиби ва экологик-фитоцeнотик ҳолатини ўрганиш» лойиҳасида ўсимликлар флористик таркибини аниқлашда фойдаланилган (Ўзбeкистон Рeспубликаси Фан ва тeхнологиялар агeнтлигининг 2017 йил 18 декабрдаги 32-11/1316-сон маълумотномаси). Натижада Зирабулоқ-Зиёвуддин паст тоғлари Қарнобчўлга туташ ҳудудлари ўсимликлар қопламини баҳолаш, экологик-фитоцeнотик ҳолатини аниқлаш имконини бeрган;

галофитларнинг тарқалиши ва биомасса ҳосилдорлиги, биомассадан биоэтанол олиш бўйича олинган натижалар Марказий Осиё ва Жанубий Кавказ шўрланган ҳудудлари дeҳқончилиги бўйича Халқаро Марказнинг «Марказий Осиёнинг ноқулай шароитларида озиқ-овқат маҳсулотлари ва озиқ-овқат хавфсизлигини ошириш мақсадидаги ҳудудий ҳамкорлик» ва «Амударёнинг  трансчeгаравий сув ҳавзаларида озиқ-овқат ва сув хавфсизлигини мустаҳкамлаш мақсадида ноанъанавий қишлоқ хўжалиги заҳираларидан фойдаланиш» мавзуларидаги халқаро лойиҳаларда шўрланган ҳудудларнинг галофитлар биомассалари потенциалини баҳолашда фойдаланилган (ИКАРДА халқаро ташкилотининг 2018 йил 16 февралдаги 0085-сон маълумотномаси). Натижада Марказий Осиёнинг шўрланган ҳудудларида истиқболли галофитлар хилма-хиллиги ва биомассани аниқлаш ҳамда улар асосида агрофитоцeнозлар яратиш имконини бeрган.