Adizov Sanjar Rashidovichning

falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.

Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Soliq yukining makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarga ta’sirini modellashtirish va prognozlashtirish», 08.00.06–Ekonometrika va statistika (iqtisodiyot fanlari).

Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.1.PhD/Iqt30.

Ilmiy rahbar: Maxmudov Nosir Maxmudovich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor.

Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti.

IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti, DSc.27.06.2017.I.16.01.

Rasmiy opponentlar: G‘ulomov Saidahror Saidaxmedovich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor, akademik; Abdullaev Yorqin Abdullaevich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor.

Yetakchi tashkilot: Urganch davlat universiteti.

Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.

II. Tadqiqotning maqsadi: O‘zbekiston iqtisodiyotining barqaror o‘sish sur’atlarini ta’minlashga xizmat qiladigan soliq yukining makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarga ta’sirini ekonometrik modellashtirish va prognozlashtirish bo‘yicha takliflar va tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.

III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:

O‘zbekiston Respublikasi byudjeti daromad qismining yig‘iluvchanlik darajasini oshirish maqsadida soliq yuki foiz stavkasining eng optimal  chegaralari aniqlangan;

byudjet-soliq tizimi bilan bog‘liq bo‘lgan yalpi ichki mahsulot, eksport, import, byudjet xarajatlarining ekonometrik modellari ishlab chiqilgan;

O‘zbekiston Respublikasida soliq yukini pasaytirish makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarning o‘sishiga olib kelishi asoslab berilgan;

soliq yuki iqtisodiy kategoriyasiga innovatsion taraqqiyotga chorlovchi sifat ko‘rsatkichlarga erishish nuqtai nazaridan yondashilib, uning qisqa (3 yillik) va o‘rta
(5 yillik) muddatli barqaror o‘sishdagi roli asoslab berilgan.

IV.Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.

Soliq yukining makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarga ta’sirini modellashtirish va prognozlashtirish bo‘yicha ishlab chiqilgan takliflar asosida:

iqtisodiy-matematik usullar qo‘llanilgan holda, byudjetning daromad qismini yig‘iluvchanlik darajasini oshirish maqsadida, Lafferning soliq yig‘iluvchanligi haqidagi nazariyasiga ko‘ra, soliq yuki foiz stavkasining eng optimal chegaralari 19-22 % ekanligi aniqlangan (O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasining 2018 yil 18 yanvardagi 16/1-01487-son ma’lumotnomasi). Har bir omilning elastiklik koeffisienti hisob-kitobi asosida istiqbolda soliq yukining ssenariylarini tuzish orqali uch yillik prognozlash to‘g‘risidagi takliflari Davlat soliq qo‘mitasi tomonidan soliq salohiyati va soliq yukini respublika hududlari kesimida hisob-kitob qilish va daromadlar tushumini prognozlashtirish borasida takliflar tayyorlashda foydala-nilgan;

byudjet-soliq tizimi bilan bog‘liq bo‘lgan yalpi ichki mahsulot, eksport, import va byudjet xarajatlarining ekonometrik modellari ishlab chiqilgan hamda ular asosida barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlashga qaratilgan takliflar kiritilgan (Buxoro viloyati davlat soliq boshqarmasining 2018 yil 22 yanvardagi 10/3-00539-son ma’lumotnomasi). Natijada soliq yukining bir foizga o‘zgarishi YaIMning 270,8 mlrd. so‘mga o‘zgarishiga olib kelishi aniqlangan;

2000-2016 yilllarda O‘zbekiston Respublikasida soliqlarning yig‘iluvchanlik dinamikasi va uning darajasiga ta’sir etuvchi omillar tahlili, shuningdek har bir omilning elastiklik koeffisienti hisob-kitobi asosida istiqbolda soliq yukining ssenariylarini tuzish orqali uch yil muddatga prognozlash bo‘yicha berilgan taklifi Moliya vazirligi amaliyotida foydalanish uchun qabul qilingan (O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2017 yil 18 yanvardagi MM/04-02-32-04/44-son ma’lumotnomasi). Ushbu takliflarni amaliyotga joriy etilishi soliqlarning yig‘iluvchanligini 1,5-1,8 foizga oshirish imkoniyatini bergan;

“soliq yuki” tushunchasi Toshkent davlat iqtisodiyot universitetida o‘rnatilgan tartibda chop etilgan “Soliq yuki tahlili” nomli o‘quv qo‘llanmaning (O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2016 yil 6 apreldagi 137-sonli buyrug‘i bilan ro‘yxatga olingan, ro‘yxat raqami 137027) 3-mavzusini (Soliq yukini makrodarajada hisoblash metodikasi va uning o‘ziga xos xususiyatlari) va 4-mavzusini (Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar va soliq yuki muammolari) yoritishda foydalanilgan;

Toshkent davlat iqtisodiyot universitetida Davlat-ilmiy texnika dasturi doirasida 2012-2016 yillarda bajarilgan F-4-45 raqamli «O‘zbekiston iqtisodiyotida investisiyalarning tarmoqlararo taqsimlanishining ekonometrik modellashtirish uslubiyatlarini takomillashtirish» mavzusidagi fundamental loyihada soliq yuki iqtisodiy kategoriyasiga innovatsion taraqqiyotga chorlovchi sifat ko‘rsatkichlarga erishish nuqtai nazaridan yondashilib, uning qisqa va o‘rta muddatli barqaror o‘sishdagi roli asoslab berilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fan va texnologiyalar agentligining 2017 yil 5 oktyabrdagi FTA-02-11/201-son ma’lumotnomasi). Ilmiy natijalarning amaliyotga joriy etilishi 2030 yilgacha bo‘lgan muddatda milliy iqtisodiyotni modernizatsiyalash strategiyasi va innovatsion taraqqiyot yo‘liga o‘tishning ustuvor yo‘nalishlarini ishlab chiqishda foydalanilgan.