Муҳаммадсидиқов Муҳаммадолим Муҳаммадрозиқ ўғлининг

cиёсий фанлар доктори (DSс) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Африка араб давлатларида диннинг сиёсийлашуви ва унинг сиёсий жараёнларга таъсири», 23.00.02–Сиёсий институтлар, жараёнлар ва технологиялар (сиёсий фанлар).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.4.DSc/Siyos1.

Илмий маслаҳатчи: Пахрутдинов Шукритдин Илёсович, сиёсий фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат шарқшунослик институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, DSc29.08.2017.S.01.08.

Расмий оппонентлар: сиёсий фанлар доктори, профессор Мунавваров Зоҳидилла Иномходжаевич; Жўраев Нарзулла Қосимович сиёсий фанлари доктори, профессор;  Равшанов Фазлиддин Равшанович, сиёсий фанлар доктори.

Етакчи ташкилот: Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади:

Африка араб давлатларида ислом дини сиёсийлашуви муаммосининг келиб чиқиш сабаблари ва шарт-шароитлари, унинг минтақадаги ижтимоий-сиёсий вазият ва сиёсий жараёнларга таъсирини очиб беришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

араб давлатларида ишсизлик, аҳоли турмуш даражасининг пастлиги, саводсизлик, уй-жой етишмаслиги, ижтимоий қолоқлик, коррупция, уруғ-аймоқчилик авж олиб кетгани, ташқи кучларнинг ижтимоий-сиёсий жараёнларга аралашуви, ислом динининг сиёсийлашувига таъсир этувчи муҳим омиллар сифатида очиб берилган;

араб давлатларида сиёсий ислом тарафдорларининг сайлов жараёнларига бевосита таъсирини олдини олиш, диний сиёсий партияларнинг сиёсий жиҳатдан фаол бўлишларига, диний мазмундаги турли сиёсий ҳаракатларни ташкил этилишига йўл қўймаслик диний муҳитни соғломлигини таъминлашнинг муҳим шарти эканлиги исботланган;

ташқи куч омилининг араб давлатларидаги сиёсий жараёнларга, хусусан, мусулмон ва христианлар, сунний ва шиалар ўртасидаги муносабатларга таъсирини олдини олиш мақсадида минтақа давлатлари ўртасида диний бағрикенглик, диний конфессиялараро мулоқот, ўзаро ишончни янада мустаҳкамлаш зарурияти асослаб берилган;

Африка араб давлатлари ва Ўзбекистон Республикасининг диний экстремизм ва мутаассибликка қарши кураши, ушбу давлатларнинг мазкур муаммоларнинг ечими юзасидан қараш ва ёндошувларини мувофиқлаштириш бўйича таклифлар ишлаб чиқилган;

бугунги кун талаби асосида давлат ва дин ўртасидаги ҳамда диний конфессиялараро мулоқотни тартибга солишни янада такомиллаштириш, фуқароларга диний ва миллий бағрикенглик, миллатлараро тотувлик ва ўзаро ҳамжиҳатлик каби тамойилларни тушунтириш борасида амалий тавсиялар ишлаб чиқилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Африка араб давлатларида диннинг сиёсийлашуви ва унинг салбий таъсирини олдини олиш бўйича ишлаб чиқилган таклифлар ҳамда тадқиқот натижалари асосида:

ислом дини сиёсийлашувининг ижтимоий-сиёсий жараёнларга, минтақавий ва халқаро хавфсизликни таъминлашга таъсири, Африка давлатларидаги сиёсий жараёнларда ташқи куч омили каби масалаларни ўрганиш юзасидан олиб борган илмий тадқиқотлар натижалари, хулосалари, шунингдек, этно-сиёсий, этно-диний зиддиятларни ҳал қилиш ҳамда минтақада хавфсизлик ва барқарорликни таъминлаш бўйича ишлаб чиқилган амалий тавсиялари Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатасининг ахборот-таҳлилий ҳужжатларини тайёрлашда фойдаланилди (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатасининг 2016 йил 26 октябрдаги №02/2-1093-сон маълумотномаси). Мазкур тадқиқот хулосалари, таклиф ва тавсиялардан Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатасининг қўмиталари томонидан 2016 йил давомида ташкил этилган бир қатор тадбирларда, шу жумладан, 2 август Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси ҳамда маҳаллий кенгашларда, 23 август Ўзбекистон Республикаси Мудофаа вазирлигида, 27 октябрь ТошТА Ҳарбий-тиббиёт факультетида ўтказилган семинар ва давра суҳбатларида ёшларнинг ахборот хавфсизлиги ва мафкуравий таҳдидларга қарши ғоявий иммунитетини мустаҳкамлашга хизмат қилган;

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил 2 январдаги “Ақидапарастлик ва миссионерликка қарши кураш, конфессиялар ва миллатлараро ҳамкорлик ва бағрикенгликни таъминлаш борасидаги ишларнинг савияси ва таъсирчанлигини ошириш тўғрисида”ги 3-сонли ижроси юзасидан Дин ишлари бўйича қўмита чора-тадбирларининг 3.23, 3.25, 4.29, 4.32, 9.57-бандлари ижросини таъминлашда фойдаланилди (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмитанинг 2017 йил 23 октябрдаги 6859-сон маълумотномаси). Мазкур тадқиқот натижалари ва хулосалари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил 4 январдаги 12-сон баёнидаги “2017 йилда ижтимоий-маънавий муҳит барқарорлигини таъминлаш, конфессиялар ва миллатлараро тотувликни мустаҳкамлашга қаратилган чора-тадбирлар дастури”нинг 24, 38-бандлари ижросини таъминлаш борасида манфаатдор ташкилот ва идоралар билан ҳамкорликда қўшма дастур ҳамда назорат режаларини янги ғоя ва таклифлар билан ишлаб чиқилишида муайян даражада хизмат қилди;

илмий-тадқиқот ишида келтирилган маълумотларнинг тегишли қисмларидан СМТИ томонидан тайёрланган таҳлилий ҳужжатларда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Стратегик ва минтақалараро тадқиқотлар институтининг 2018 йил 8 январдаги 02/47-сон маълумотномаси). Шунингдек, ушбу илмий иш хулосалари ва таклифлари СМТИнинг тадқиқот мавзусига мос иш жараёнида инобатга олинган;

тадқиқотдан олинган илмий янгиликлардан Ўзбекистон Республикаси Президенти Девонининг 2018 йил 12 январдаги 545-хх-сон ҳамда Ўзбекистон Республикаси Бош вазирининг 2018 йил 13 январдаги №14/1-107-сон 7-11-синф ўқувчилари учун соф ислом дини ҳақида тушунчаларни очиб беришга қаратилган “Илм-маърифатнинг фазилати” номли қўлланмани яратишда фойдаланилди (Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими вазирлигининг 2018 йил 2 апрелдаги 03-03/1-2-815-сон маълумотномаси). Диссертант Халқ таълими вазирлигининг 2018 йил 28 февралдаги 55-сон буйруғи билан умумтаълим мактабларида ўқув жараёнига жорий этилган мазкур қўлланмани тайёрлашда муаллифлар гуруҳида иштирок этди. Илмий тадқиқотида келтирилган таклиф ва тавсиялари ёшларга диний ва миллий бағрикенглик, миллатлараро тотувлик ва ўзаро ҳамжиҳатлик каби тамойилларни тушунтиришда, амалий тавсиялар беришда хизмат қилган;

диссертация натижалари, таклиф ва тавсияларидан Ўзбекистон Республикаси Президентининг 27 мартдаги ПҚ 2855-сон қарорининг 2-сон ижроси юзасидан Марказ чора-тадбирларининг 2.3, 2.9-бандлари ижросини таъминлашда фойдаланилди (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Имом Бухорий Халқаро илмий-тадқиқот марказининг 2017 йил 12 декабрдаги 09-сон маълумотномаси). Мазкур тадқиқот натижалари диний экстремистик оқимларнинг бузғунчи ғояларига қарши аниқ ва ишончли раддиялар беришда, интернет сайтларини янги маълумотлар билан бойитишда, аҳолини диний-маърифий саводхонлигини ошириш борасида янги таклифлар ишлаб чиқиш имкониятини яратган;

тадқиқотдан олинган илмий янгиликларидан Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказини ташкил этиш бўйича чора-тадбирларнинг 2-бандида белгиланган вазифаларни ҳамда Ўзбекистон Республикаси Президентининг ПҚ-3080-сон Қарори ижросини амалга ошириш бўйича Назорат режасининг 2.6, 2.11-бандларини марказ доирасида ижросини таъминлашда фойдаланилди (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказининг 2017 йил 22 декабрдаги 127-сон маълумотномаси). Мазкур тадқиқот илмий ва диний салоҳиятга эга мутахассисларни тайёрлашда, инсон қалби ва онгини эгаллаш учун турли хавф-хатарлар кучайиб бораётган бугунги мураккаб даврда ислом динининг инсонпарварлик моҳиятини очиб бериш, жаҳолатга қарши маърифат билан курашиш, ёш авлодни гуманистик ғоялар, миллий ғурур ва ифтихор руҳида тарбиялашга хизмат қилган;

экстремизм ва терроризм гуруҳлари уларнинг ғаразли ғоялари ҳамда замонавий кўринишларига қариши ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларининг ходимларида мафкуравий иммунитетни янада мустаҳкамлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлигининг 2017 йил 23 декабрдаги 17/2-2393-сон маълумотномаси). Натижада ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларининг тегишли ходимларининг фаолтят самарадорлигининг ошишига муайян даражада хизмат қилган;

Африка араб давлатларида дин омилининг этно-диний муносабатларига салбий таъсирини бартараф этишда минтақа давлатлари ҳамда халқаро ҳамжамият билан ўзаро ҳамкорликни янада ривожлантириш бўйича ишлаб чиқилган таклифлардан Фуқаролик жамияти шаклланишини мониторинг қилиш мустақил институтида ахборот-таҳлилий ҳужжатларни тайёрлашда фойдаланилган (Фуқаролик жамияти шаклланишини мониторинг қилиш мустақил институтининг 2017 йил 16 февралдаги 01/017-сон маълумотномаси). Мазкур тадқиқот натижалари ва хулосалар глобаллашув шароитида мафкуравий таҳдидлардан ёш авлодни асраб-авайлаш, бузғунчи ғояларга қарши курашиш, уларнинг салбий оқибатларини бартараф этишнинг ҳуқуқий асосларини яратиш борасида янги ғоя ва таклифлар ишлаб чиқиш имкониятини яратган.