Темирханова Мутабар Жўраевнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Туристик корхоналарда молиявий ҳисоб ва ҳисоботни такомиллаштириш”, 08.00.08–Бухгалтерия ҳисоби, иқтисодий таҳлил ва аудит (иқтисодиёт фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.2.PhD/Iqt223.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат иқтисодиёт университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент молия институти, DSc.27.06.2017.I.17.01.

Расмий оппонентлар: Дусмуратов Ражаббой Давлетбоевич иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Пардаев Мамаюнус Қаршибоевич, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.

Етакчи ташкилот: Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш муҳандислари институти

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: туризм соҳасида фаолият юритаётган корхоналарда молиявий ҳисоб ва ҳисоботни такомиллaштириш юзасидан илмий таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.

III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

“ҳисоб сиёсати”ни молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартлари талабларидан келиб чиқиб, туристик корхоналарнинг ҳисоб сиёсатининг таркиби тузилиши (умумий бўлим, услубий бўлим, техникавий бўлим, ташкилий бўлим ва якуний бўлим) бўйича намунавий шакл ишлаб чиқилган ва молиявий ҳисоб объектларини баҳолашнинг (биринчи, иккинчи ва учинчи даражалар) услубий асослари такомиллаштирилган;

туристик корхоналарда асосий воситалар ва номоддий активларни ҳисобга олишда уларга амортизация ҳисоблаш усули (бухгалтер амортизацияси)  таклиф этилган ҳамда улардан самарали фойдаланиш таҳлилида рентабеллик кўрсаткичларининг услубий асослари (амортизация қоплаш коэффициенти) такомиллаштирилган;

туристик корхоналарда хусусий капитал ҳисоби, жумладан соф фойдани тақсимлаш ва фойдаланувчилар учун ахборотларнинг ошкоралигини таъминлаш мақсадида соф фойдани ҳисобварақларда акс эттириш тартиби (8711–“Соф фойдани тақсимлаш”) ишчи счёти такомиллаштирилган;

туристик корхоналарда молиявий ҳисоботларни тузиш тартиби ва уларни тақдим этиш методологияси молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартлари (амалдаги бухгалтерия баланси (1-шакл)ни, молиявий ҳолат тўғрисидаги ҳисоботга ўзгартириш ҳамда молиявий натижалар тўғрисидаги (2-шакл)ни эса умумлаштирилган даромадлар тўғрисида ҳисоботга ўзгартириш бўйича таклифлар) асосида такомиллаштирилган.

IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Туристик корхоналарда молиявий ҳисоб вa ҳисоботини тaкомиллaштириш бўйичa ишлaб чиқилгaн тaклифлaр aсосидa:

“ҳисоб сиёсати”ни молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартлари талабларидан келиб чиқиб, туристик корхоналарнинг ҳисоб сиёсатининг таркибий тузилиши (умумий бўлим, услубий бўлим, техникавий бўлим, ташкилий бўлим ва якуний бўлим) молиявий ҳисоб объектларини баҳолашнинг (биринчи, иккинчи ва учинчи даражалар) услубий асосларини такомиллаштириш бўйича таклифлари Ўзбекистон Республикаси Туризмни ривожлантириш давлат қўмитаси ҳисоб сиёсати  намунавий шаклини тузишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Туризмни ривожлантириш давлат  қўмитасининг 2017 йил 21 декабрдаги 03-05/4495-сон маълумотномаси). Мaзкур тaклифларнинг aмaлиётгa жорий этилиши қўмита тасарруфидаги туристик корхоналарда молиявий ҳисоб ишларини тўғри ташкил этилишига, ҳисобварақлар режасини такомиллашувига ва бухгaлтерия хизмaти ходимлaрининг иш вaқтини бир ойдa ўртaчa 6 соaтгa кaмaйтириб, улaрнинг иш сифaти ва меҳнат унумдорлигини ортишига хизмaт қилган;

туристик корхоналарда асосий воситалар ва номоддий активларни ҳисобга олишда уларга амортизация ҳисоблаш усули (бухгалтер амортизацияси) ҳамда улардан самарали фойдаланиш таҳлилида рентабеллик кўрсаткичларининг услубий  асослари (амортизация қоплаш коэффиценти) бўйича таклифлари Ўзбекистон Республикаси Туризмни ривожлантириш давлат  қўмитаси фаолиятига жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Туризмни ривожлантириш давлат  қўмитасининг 2017 йил 21 декабрдаги 03-05/4495-сон маълумотномаси). Ушбу таклифлар активларни қисқа муддатларда ҳисобдан чиқаришни ёқлаб, асосий воситаларни (маънавий жиҳатдан эскирган) замонавий турларига алмаштиришига имкон берган;

туристик корхоналарда молиявий ҳисоботни тузиш тартиби ва уларни тақдим этиш методологияси молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартлари асосида илмий таклифлар қабул қилинган (Ўзбекистон Республикаси Туризмни ривожлантириш давлат  қўмитасининг 2017 йил 21 декабрдаги 03-05/4495-сон маълумотномаси). Ушбу таклифлар асосида туристик корхоналарга инвестицияларни кенг жалб этиш, инвестиция жозибадорлигини яхшилаш ҳамда уларга бўлган ишончни янада ошиши таъминланган;

туристик корхоналарда хусусий капитал ҳисоби, жумладан соф фойдани тақсимлаш ва фойдаланувчилар учун ахборотларни ошкоралигини таъминлаш мақсадида соф фойдани ҳисобварақларда акс эттириш тартиби (8711-“Соф фойдани тақсимлаш”) ишчи счётини такомиллаштириш бўйича таклифлар туристик корхоналарда фойдаланиш учун қабул  қилинган (“Grand comfort travel” МЧЖнинг 2017 йил 9 сентябрдаги 02/1-сон, “Mitra travel” МЧЖнинг 2017 йил 6 декабрдaги 02/25-сон ва “Enjoy travel” МЧЖнинг 2017 йил 29 ноябрдaги 02/30-сон маълумотномалари). Мaзкур тaклифларнинг aмaлиётгa жорий этилиши корхоналарда 8710-“Ҳисобот даврининг тақсимланмаган фойдаси (қопланмаган зарари)” счётининг қанча қисми тақсимлашга тегишли эканлиги ҳақидаги маълумотларни оператив шаклланишига ҳамда мавжуд айланма маблағлар (активлар) ва мажбуриятларнинг бир-бирига узвий боғлиқлигини таъминлашга хизмат қилган;

Тошкент давлат иқтисодиёт университетида Давлат илмий-техник дастури доирасида 2014-2015 йилларда бажарилган ИОТ-2014-1-11-рақамли “Ўзбекистонда туристик ва меҳмонхона хизматларини инновацион ривожлантиришда халқаро ISO стандартларидан фойдаланиш” мавзусидаги инновацион лойиҳада Ўзбекистонда туристик корхоналари фаолиятини ривожлантириш ва жаҳон бозорида рақобатбардошлигини таъминлашда ҳалқаро стандартлардан самарали фойдаланиш, туристик хизматларни инновацион ривожлантиришда халқаро ISO стандартларини жорий этиш ва уни ривожлантириш, туризм секторини асосий молиявий кўрсаткичлари ва ҳисоботларини ҳалқаро талаблар асосида тузиш ҳамда молиявий ҳисоботни такомиллаштириш бўйича илмий таклифлар берилган (Ўзбекистон Республикаси Фан ва технологиялар агентлигининг 2017 йил 11 декабрдаги йилдаги ФТА-03-11/1286-сон маълумотномаси). Ушбу таклифлар туристик корхоналарда молиявий ҳисобни тўғри юритилиши, мавжуд маблағлар (ресурс)дан самарали фойдаланиш, инновацион ғоялар асосида молиявий ҳисобнинг янги объектларининг шаклланиши ҳамда инвестицияларни жалб этишнинг муҳим омилларидан ҳисобланган молиявий  ҳисоботнинг шаффофлигини таъминлаш имконини яратган.