Maxmurov Alisherning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Qalqonsimon, qalqonsimon old bezlari va diafiz suyak tuqimasining reperativ regeneratsiyasining o‘zaro bog‘liq struktur o‘zgarishlari», 14.00.02 – Morfologiya  (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2019.1.PhD/Tib737.
Ilmiy rahbar: Raxmatova Maqaddas Xoltaevna, tibbiyot fanlar doktori.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent davlat stomatologiya instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Buxoro davlat tibbiyot instituti huzuridagi ilmiy darajalar beruvchi DSc.04/30.04.2022.Tib.93.01.
Rasmiy opponentlar: Hasanova Dilnoza Axrorovna, tibbiyot fanlar doktori, dotsent; Adilbekova Dilorom Baxtiyorovna, tibbiyot fanlar doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Samara davlat universiteti (Rossiya Federatsiyasi).
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: gipo- va giperkal`semiya sharoitida qalqonsimon bez, qalqonsimon oldi bezlari va naysimon suyak diafiz qismi suyak  to‘qimasining reparativ regeneratsiyasidagi strukturaviy o‘zgarishlari o‘rtasidagi bog‘liqlik xususiyatlarini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
tajribada nazorat guruhi hayvonlarida sun’iy yaratilgan nuqson o‘rnida katta boldir suyagi diafiz qismi suyak to‘qimasida reparativ regeneratsiyaning to‘liq suyaklanish turi va dinamikasi  asoslangan;
tajribada gipokal`semiya chaqirilgandan so‘ng vujudga kelgan qalqonsimon bez gipofunksiyasi sharoitida sun’iy nuqson o‘rnida katta boldir suyagi diafiz qismi suyak to‘qimasida reparativ regeneratsiyaning to‘liq bo‘lmagan fibroz-tolali turi isbotlangan;
tajribada giperkal`semiya chaqirilgandan so‘ng vujudga kelgan qalqonsimon bez oldi bezi gipofunksiyasi sharoitida sun’iy nuqson o‘rnida katta boldir suyagi diafiz qismi suyak to‘qimasida reparativ regeneratsiyaning to‘liq bo‘lmagan fibroz-tog‘ay turi isbotlangan;
gipo-va giperkal`semiya sharoitida qalqonsimon, qalqonsimon bez oldi bezlarida vujudga kelgan struktur o‘zgarishlar va katta boldir suyagi diafiz qismi suyak  to‘qimasida sun’iy nuqson chaqirilgandan so‘ng reparativ regeneratsiyaning turlari va muddatlari aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Toshkent davlat stomatologiya instituti ekspert kengashining 2023 yil 18 apreldagi 04-3/8-son xulosasiga ko‘ra:
tajribada nazorat guruhi intakt hayvonlarida sun’iy yaratilgan nuqson o‘rnida katta boldir suyagi diafiz qismi suyak to‘qimasida reparativ regeneratsiyaning to‘liq suyaklanish turi va dinamikasi aniqlangan. Tajribada nazorat guruhi intakt hayvonlarida sun’iy yaratilgan nuqson o‘rnida katta boldir suyagi diafiz qismi suyak to‘qimasida reparativ regeneratsiyaning to‘liq suyaklanish turi va dinamikasini bilish travmatologiya va ortopediyada naysimon suyaklar jarohatlariga to‘g‘ri tashxis qo‘yish, davolash va reabilitatsiya choralarini belgilash, suyak to‘qimasi reparativ regeneratsiyasi muddatlarini qisqartirishda qondagi kal`siy miqdorini boshqarishda ishtirok etuvchi qalqonsimon bez va qalqonsimon oldi bezi preparatlarini to‘g‘ri qo‘llash imkonini beradi. Toshkent viloyati Chirchiq shahar tibbiyot birlashmasi bo‘yicha №8 07.12.2020 yildagi hamda NNN- Nealthy Heart Hospital klinikasining klinik va bioximiya laboratoriyasi bo‘yicha №2 03.03.2023 yildagi joriy qilish dalolatnomasiga asosan amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: tajribada nazorat guruhi intakt hayvonlarida sun’iy yaratilgan nuqson o‘rnida katta boldir suyagi diafiz qismi suyak to‘qimasida reparativ regeneratsiyaning to‘liq suyaklanish turi va dinamikasini bilish, to‘g‘ri tashxis qo‘yish, qo‘shimcha tekshiruvlar va davolanish xarajatlarini kamaytiradi va bemorning shifoxonada qolish muddatini 14,3 kundan 8,3 kunga qisqardi. Xulosa: reparativ regeneratsiya turini aniqlab davolash chora tadbiriga tadbiq qilishi suyak siniqlari bitishining muddatlari qisqarishi hisobiga 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 795 000 so‘mga va byudjetdan tashqari mablag‘larni 550 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Qalqonsimon, qalqonsimon oldi bezlari va diafiz suyak to‘qimasining reparativ regeneratsiyasining o‘zaro bog‘liq struktur o‘zgarishlari» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Toshkent davlat stomatologiya instituti rektori tomonidan 2020 yil 16 dekabrdagi №03-1119-son xat yuborilgan.
tajribada gipokal`semiya chaqirilgandan so‘ng vujudga kelgan qalqonsimon bez gipofunksiyasi sharoitida sun’iy nuqson o‘rnida katta boldir suyagi diafiz qismi suyak to‘qimasida reparativ regeneratsiyaning to‘liq bo‘lmagan fibroz-tolali turi isbotlangan. Tajribada gipokal`semiya chaqirilgandan so‘ng vujudga kelgan qalqonsimon bez gipofunksiyasi sharoitida sun’iy yaratilgan nuqson o‘rnida katta boldir suyagi diafiz qismi suyak to‘qimasida reparativ regeneratsiyaning to‘liq bo‘lmagan fibroz-tolali turi va dinamikasini bilish travmatologiya va ortopediyada naysimon suyaklar jarohatlariga to‘g‘ri tashxis qo‘yish, davolash va reabilitatsiya choralarini belgilash, suyak to‘qimasi reparativ regeneratsiyasi muddatlarini qisqartirishda qondagi kal`siy miqdorining kamayishi sharoitida qalqonsimon bez preparatlarini to‘g‘ri qo‘llash imkonini beradi. Toshkent viloyati Chirchiq shahar tibbiyot birlashmasi bo‘yicha №8 07.12.2020 yildagi hamda NNN- Nealthy Heart Hospital klinikasining klinik va bioximiya laboratoriyasi bo‘yicha №2 03.03.2023 yildagi joriy qilish dalolatnomasiga asosan amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: tajribada gipokal`semiya chaqirilgandan so‘ng vujudga kelgan qalqonsimon bez gipofunksiyasi sharoitida sun’iy yaratilgan nuqson o‘rnida katta boldir suyagi diafiz qismi suyak to‘qimasida reparativ regeneratsiyaning to‘liq bo‘lmagan fibroz-tolali turi va dinamikasining morfologik xususiyatlarini hisobga olish travmatologiya va ortopediyada naysimon suyaklar jarohatlariga to‘g‘ri tashxis qo‘yish davolash taktikasini tanlashga maqsadli yondashish imkoniyatini bergan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: tajribada gipokal`semiya chaqirilgandan so‘ng vujudga kelgan qalqonsimon bez gipofunksiyasi sharoitida sun’iy yaratilgan nuqson o‘rnida katta boldir suyagi diafiz qismi suyak to‘qimasida reparativ regeneratsiyaning to‘liq bo‘lmagan fibroz-tolali turi va dinamikasini bilish, to‘g‘ri tashxis qo‘yish, qo‘shimcha tekshiruvlar va davolanish xarajatlarini kamaytiradi: bemorning shifoxonada qolish muddatini o‘rtacha 6  kunga qisqartirib, to‘lov miqdorini 795 000 so‘mgacha kamaytirilgan (shifoxonada 1 kun qolish 132 500,00 so‘mni tashkil qiladi) shifoxonada davolanish davrining bir necha kunga qisqartirilishi hisobiga 1 nafar bemor uchun 900 000 so‘mlik dori-darmon kam talab etildi. (kuniga 150 000 so‘mlik dori darmon sarflanganda). Byudjetdan tashqari mablag‘larni 550 ming so‘mga iqtisod qilish imkonini bergan. Xulosa: reparativ regeneratsiya turini aniqlab davolash chora tadbiriga tadbiq qilishi suyak siniqlari bitishining muddatlari qisqarishi hisobiga 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 2 245 000 so‘mga va byudjetdan tashqari mablag‘larni 1 525 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Qalqonsimon, qalqonsimon oldi bezlari va diafiz suyak to‘qimasining reparativ regeneratsiyasining o‘zaro bog‘liq struktur o‘zgarishlari» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Toshkent davlat stomatologiya instituti rektori tomonidan 2020 yil 16 dekabrdagi №03-1119-son xat yuborilgan.
tajribada giperkal`semiya chaqirilgandan so‘ng vujudga kelgan qalqonsimon bez oldi bezi gipofunksiyasi sharoitida sun’iy nuqson o‘rnida katta boldir suyagi diafiz qismi suyak to‘qimasida reparativ regeneratsiyaning to‘liq bo‘lmagan fibroz-tog‘ay turi isbotlangan. Tajribada giperkal`semiya chaqirilgandan so‘ng vujudga kelgan qalqonsimon bez oldi bezi gipofunksiyasi sharoitida sun’iy yaratilgan nuqson o‘rnida katta boldir suyagi diafiz qismi suyak to‘qimasida reparativ regeneratsiyaning to‘liq bo‘lmagan fibroz-tog‘ay turi va dinamikasini bilish travmatologiya va ortopediyada naysimon suyaklar jarohatlariga to‘g‘ri tashxis qo‘yish, davolash va reabilitatsiya choralarini belgilash, suyak to‘qimasi reparativ regeneratsiyasi muddatlarini qisqartirishda qondagi kal`siy miqdorining ortishi sharoitida qalqonsimon oldi bezi preparatlarini to‘g‘ri qo‘llash imkonini beradi. Toshkent viloyati Chirchiq shahar tibbiyot birlashmasi bo‘yicha №8 07.12.2020 yildagi hamda NNN- Nealthy Heart Hospital klinikasining klinik va bioximiya laboratoriyasi bo‘yicha №2 03.03.2023 yildagi joriy qilish dalolatnomasiga asosan amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: tajribada giperkal`semiya chaqirilgandan so‘ng vujudga kelgan qalqonsimon bez oldi bezi gipofunksiyasi sharoitida sun’iy yaratilgan nuqson o‘rnida katta boldir suyagi diafiz qismi suyak to‘qimasida reparativ regeneratsiyaning to‘liq bo‘lmagan fibroz-tog‘ay turi va dinamikasining morfologik xususiyatlarini hisobga olish travmatologiya va ortopediyada naysimon suyaklar jarohatlariga to‘g‘ri tashxis qo‘yish davolash taktikasini tanlashga maqsadli yondashish imkoniyatini bergan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: 1 nafar bemorning shifoxonadagi davri uchun iqtisodiy kursatkich: • bemorning shifoxonada qolish muddatini 14,3 kundan 8,3 kunga (6 kunga) qisqartirtirib, shifoxonada qolish to‘lov miqdori 795 ming so‘mga kamaytirdi (Chirchiq shaxar tibbiyot birlashmasining preyskurantiga ko‘ra shifoxonada 1 kun qolish 132.500 so‘mni tashkil qiladi); • shifoxonada bo‘lish davrining 6 kunga qisqartirilishi hisobiga 900 ming so‘mlik dori-darmon kam talab etiladi (1 kunga o‘rtacha 150 000 so‘m dori vositalari sarflanadi); • shifoxonada bo‘lish davrining 6 kunga qisqartirilishi hisobiga 168 ming so‘mlik bog‘lanmalar kam talab etiladi (1 kunga o‘rtacha 28 000 so‘m bog‘lanmalar sarflanadi). Yuqoridagilarga ko‘ra jami yillik iqtisodiy samaradorlik 32 700 000 so‘mni tashkil etadi (20 ta operatsiya bo‘yicha 950 000*20= 19 000 000 so‘mni tashkil etadi. Suyak siniqlaridan so‘ng soxta bo‘g‘imlarning kelib chiqmasligi 40 ta bemorda 5 tada 2 taga kamaytirish xisobiga  2 060 000 sum iqtisod qilindi. Jami: 22 923 000 so‘m). Xulosa: reparativ regeneratsiya turini aniqlab davolash chora tadbiriga tadbiq qilishi suyak siniqlari bitishining muddatlari qisqarishi hisobiga 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 16 546 000 so‘mga va byudjetdan tashqari mablag‘larni 6 377 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Qalqonsimon, qalqonsimon oldi bezlari va diafiz suyak to‘qimasining reparativ regeneratsiyasining o‘zaro bog‘liq struktur o‘zgarishlari» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Toshkent davlat stomatologiya instituti rektori tomonidan 2020 yil 16 dekabrdagi №03-1119-son xat yuborilgan.
tajribada gipo-va giperkal`semiya sharoitida qalqonsimon, qalqonsimon bez oldi bezlarida vujudga kelgan struktur o‘zgarishlar va katta boldir suyagi diafiz qismi suyak to‘qimasida sun’iy nuqson chaqirilgandan so‘ng reparativ regeneratsiyaning turlari va muddatlari solishtirma baholangan va o‘rganilgan. Tajribada gipo-va giperkal`semiya sharoitida qalqonsimon, qalqonsimon bez oldi bezlarida vujudga kelgan struktur o‘zgarishlar va katta boldir suyagi diafiz qismi suyak to‘qimasida sun’iy nuqson chaqirilgandan so‘ng reparativ regeneratsiyaning turlari va muddatlarining solishtirma xususiyatlarini morfologik baholash travmatologiya va ortopediyada naysimon suyaklar jarohatlariga to‘g‘ri tashxis qo‘yish, davolash va reabilitatsiya choralarini belgilash, suyak to‘qimasi reparativ regeneratsiyasi muddatlarini qisqartirishda qondagi kal`siy miqdorini boshqarishda ishtirok etuvchi qalqonsimon bez va qalqonsimon oldi bezi preparatlarini to‘g‘ri qo‘llash imkonini beradi. Toshkent viloyati Chirchiq shahar tibbiyot birlashmasi bo‘yicha №8 07.12.2020 yildagi hamda NNN- Nealthy Heart Hospital klinikasining klinik va bioximiya laboratoriyasi bo‘yicha №2 03.03.2023 yildagi joriy qilish dalolatnomasiga asosan amaliyotiga joriy etilgan. Ilmiy yangilikning ijtimoiy samaradorligi quyidagilardan iborat: tajribada gipo-va giperkal`semiya sharoitida qalqonsimon, qalqonsimon bez oldi bezlarida vujudga kelgan struktur o‘zgarishlar va katta boldir suyagi diafiz qismi suyak to‘qimasida sun’iy nuqson chaqirilgandan so‘ng reparativ regeneratsiyasining turlari va muddatlarining solishtirma xususiyatlarini morfologik baholash travmatologiya va ortopediyada naysimon suyaklar jarohatlariga to‘g‘ri tashxis qo‘yish davolash taktikasini tanlashga maqsadli yondashish imkoniyatini bergan. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: bemorlarda qondagi kal`siy miqdoriga qarab, qalqonsimon bez va qalqonsimon bez oldi bezlari funksional holatiga baho beriladi, so‘ng qalqonsimon bez va qalqonsimon bez oldi bezlari preparatlari bilan davolash reparativ regeneratsiya jarayonlarining muddatlarini mos ravishda 55% va 25% ga kamaytirishiga olib keldi. Xulosa: reparativ regeneratsiya turini aniqlab davolash chora tadbiriga tadbiq qilishi suyak siniqlari bitishining muddatlari qisqarishi hisobiga 1 nafar bemor hisobiga byudjet mablag‘larini 1 135 000 so‘mga va byudjetdan tashqari mablag‘larni 945 000 so‘mga iqtisod qilish imkonini berdi. Ilmiy yangilikdan kengaytirilgan holda foydalanishi: «Qalqonsimon, qalqonsimon oldi bezlari va diafiz suyak to‘qimasining reparativ regeneratsiyasining o‘zaro bog‘liq struktur o‘zgarishlari» mavzusida ilmiy yangiliklarni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligiga Toshkent davlat stomatologiya instituti rektori tomonidan 2020 yil 16 dekabrdagi №03-1119-son xat yuborilgan.