Эркабаев Фурқат Ильясовичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Сr(VI) тутган саноат чиқиндиларини қайта ишлаш технологиясини яратиш», 02.00.11–Коллоид ва мембрана кимёси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.2.DSc/Т148.
Илмий маслаҳатчи: Ахмедов Улуғ Каримович, кимё фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Умумий ва ноорганик кимё институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Умумий ва ноорганик кимё институти, Тошкент кимё-технология институти, DSc.27.06.2017.K/T.35.01.
Расмий оппонентлар: Гуро Виталий Павлович, кимё фанлари доктори; Сайфутдинов Рамзиддин Сайфутдинович, техника фанлари доктори, профессор; Шамшиддинов Исроил Турсунович, техника фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Наманган мухандислик-технология институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади: экологик ҳавфсиз, ноанъанавий органик қайтарувчи-ёғоч қипиғи ёрдамида Cr(VI) тутган саноат чиқиндиларини комплекс қайта ишлаш технологиясини яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
чиқинди хромат эритмаларда Cr(VI) ионларининг Cr(III) гача целлюлоза ёрдамида қайтарилиши кучли кислотали муҳитда ёғоч таркибидаги целлюлозанинг кимёвий модификацияланиши натижасида очиқ занжирли макромолекулалари ҳосил бўлиши ҳисобига бориши аниқланган;
кучли кислотали шароитда целлюлоза структурасида кам учрайдиган альдегид гуруҳлари сонининг кўпайиши натижасида унинг қайтариш хусусияти янада кучайиши аниқланган;
қайтарилиш жараёнида маҳсулотнинг (Cr2O3) чиқими жараёнда қатнашадиган хром (VI) ионлари, қайтарувчи ва сульфат кислотанинг нисбатларига боғлиқ бўлиб, у 1:1:1,6 эканлиги исботланган;
қайтарилиш жараёни самарадорлигининг муҳит рН, харорати, реакцияда қатнашадиган хром (VI) ионлари, қайтарувчи ва сульфат кислотанинг миқдорлари ўртасидаги корреляцион боғлиқлик исботланган.
қайта ишланадиган чиқинди хромат эритмаларни кальций сульфат ва темир (III) гидроксидлардан тозалаш жараёнининг оптимал шароитлари аниқланган;
ўта заҳарли чиқинди хромат эритмаларини қайта ишлаб, металл оксидларини ажратиб олишнинг чиқиндисиз технологияси ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўта заҳарли чиқинди хромат эритмаларни қайта ишлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
яратилган ўта заҳарли хром Cr(VI) тутган саноат чиқиндиларини комплекс қайта ишлаш технологияси «METFURSERVIS» МЧЖ ишлаб чиқариш корхонасида амалиётга жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг 2018 йил 11 январдаги 03-03/2-36-сон маълумотномаси). Натижада ўта заҳарли чиқинди хромат эритмалар тўлиқ қайта ишланиб, товар маҳсулотларини олиш имконини берган;
олинган хром(III) оксиди асосида абразив материал тайёрланган ва фурнитура ҳамда металларни қайта ишлайдиган «NISHON-N» МЧЖ корхонасида фурнитура буюмларини сайқаллашда амалиётга жорий қилинган («ЎЗҚУРИЛИШМАТЕРИАЛЛАРИ» АЖнинг 2017 йил 28 декабрдаги ББ-01/03/5142-сон маълумотномаси). Натижада абразив материалларни маҳаллий хомашёлардан тайёрлаш ва валюта захираларини тежаш имконини берган;
олинган хром пигментини «ART GLOSS GALLERY» МЧЖ қўшма корхонасида керамик плиткалар учун рангли глазурлар тайёрлашда амалиётга жорий қилинган («ЎЗҚУРИЛИШМАТЕРИАЛЛАРИ» АЖнинг 2017 йил 28 декабрдаги ББ-01/03/5142-сон маълумотномаси). Натижада рангли глазурлар тайёрлаш таннархини 20 %га арзонлаштириш имконини берган.
