Xo‘jaev Jamol Ismatullaevichning

falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.

Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Paxta mahsulotlarini saqlash va g‘ovak jismlarni quritishda issiqlik almashinuvi jarayonlarining matematik modellari», 05.01.07–Matematik modellashtirish. Sonli usullar va dasturlar majmui (texnika fanlari).

Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.1.PhD/T61.

Ilmiy rahbar: Ravshanov Normaxmad, texnika fanlari doktori, katta ilmiy xodim.

Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent axborot texnologiyalari universiteti huzuridagi Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari ilmiy-innovatsion markazi.

IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Toshkent axborot texnologiyalari universiteti, DSc.27.06.2017.T.07.01.

Rasmiy opponentlar: Qobulov Anvar Vasilovich, texnika fanlari doktori, professor; Mamatov Alisher Zulunovich, texnika fanlari doktori, professor.

Yetakchi tashkilot: Samarqand davlat universiteti.

Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.

II. Tadqiqotning maqsadi: paxta xomashyosi, chigiti va g‘ovak jismlarni saqlash, quritish va qayta ishlashda issiqlik almashinuvi jarayonlarining matematik modellari va sonli algoritmlarini ishlab chiqishdan iborat.

III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:

ochiq havoda saqlanayotgan mahsulotlarga ta’sir etuvchi quyosh radiatsiyasi, tashqi muhit harorati omillari va ichki issiqlik ajralib chiqishining eksponensial qonunlari hisobiga issiqlik almashinuvi jarayonlarining matematik modellashtirish uchun axborot ta’minoti takomillashtirilgan;

quyosh radiatsiyasi kattaligining yil va sutka davomidagi siklik o‘zgarishlarini atmosfera yuqori va quyi qatlamlari uchun eng kichik kvadratlar usuli asosida qismli uzluksiz funksiya va Fur`e qatori shaklida ifodalovchi sonli algoritmlar ishlab chiqilgan;

quyosh radiatsiyasi, tashqi muhit harorati va ichki issiqlik ajralib chiqish omillari ta’siridagi mahsulotlarda kechadigan issiqlik almashinuvi jarayonining matematik modeli ishlab chiqilgan;

paxta xomashyosidan iborat g‘aramlarda tuynuk bo‘lgan va bo‘lmagan hollarda kechadigan issiqlik almashinuvi jarayonlarining uch o‘lchovli matematik modeli ishlab chiqilgan;

uch o‘lchovli paxta g‘arami termik holati masalasini echish uchun differensial-ayirmalar usuliga asoslangan sonli algoritm ishlab chiqilgan.

IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.

Mahsulotlarni saqlash jarayonidagi issiqlik holatini o‘rganish bo‘yicha olib borilgan tadqiqot natijalari asosida:

paxta g‘aramlarining ma’lum muddat saqlangandan keyingi haroratini hisoblashga mo‘ljallangan matematik model, algoritm va dasturiy ta’minot “Samarqandpaxtasanoat hududiy filiali” MChJ ob’ektlariga joriy qilingan (Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligining 2017 yil 18 dekabrdagi 33-8/8543-son ma’lumotnomasi). Ilmiy tadqiqot natijasida turli fizik parametrlarga ega paxta g‘aramlarining ma’lumotlar omborini tashkil etish orqali ularni samarali boshqarish hamda saqlash va quritish jarayonida paxta tolasi sifatidagi yo‘qotishlar hajmini 4-5 %ga kamaytirish imkoni yaratilgan;

saqlanayotgan qishloq xo‘jaligi mahsulotlariga ta’sir etuvchi tashqi muhit harorati va quyosh energiyasi omillarini hisoblash uchun ishlab chiqilgan axborot va dasturiy ta’minot “Lazzatli don” XKga joriy etilgan (Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligining 2017 yil 18 dekabrdagi 33-8/8543-son ma’lumotnomasi). Ilmiy tadqiqot natijasida saqlanayotgan don mahsulotlari sifatidagi yo‘qotishlar hajmini 4-5 %ga kamaytirish va quyosh energiyasi yordamida quritiladigan don mahsulotlari hajmini 3-4 %ga orttirish imkoniyati yaratilgan;

qishloq xo‘jaligi mahsulotlaridagi issiqlik almashinuvi jarayonlarini prognozlashga mo‘ljallangan matematik model`, hisoblash algoritmi va dasturiy majmua “Bo‘ka paxta tozalash” AJ ob’ektlariga joriy qilingan (Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligining 2017 yil 18 dekabrdagi 33-8/8543-son ma’lumotnomasi). Ilmiy tadqiqot natijalari paxta xomashyosi va mahsulotlarining haroratini bashoratlash orqali haroratning oshib ketishi va tola sifatining buzilishi hamda o‘z-o‘zidan yonib ketishi holatlarining oldini olishga, saqlanayotgan paxta xomashyosidan iborat g‘aramlar uchun optimal saqlash rejimlarini tashkil etishga xizmat qilgan;

quyosh energiyasining yillik va sutkalik o‘zgarishini ifodalovchi approksimatsion formulalar, tashqi muhit haroratining o‘zgarishini ifodalovchi formulalar va qishloq xo‘jaligi mahsulotlari termik holatini tavsiflovchi matematik modellar F4-FA-F005-son «Murakkab chegarali sohalar uchun matematik fizikaning ko‘p o‘lchovli nochiziq sinf masalalarining modellarini takomillashtirish hamda echishning algoritmik usulini yaratish va tadqiq qilish» mavzusidagi fundamental loyihada foydalanilgan (Fan va texnologiyalarni rivojlantirishni muvofiqlashtirish qo‘mitasining 2017 yil 15 fevral` FTK-0313/157-son ma’lumotnomasi). Ilmiy tadqiqot natijasida qishloq xo‘jalik mahsulotlarini, jumladan, paxta xomashyosini saqlash jarayonlarida tabiiy xususiyatlarini saqlab qolish va saqlash muddatini aniqlash imkonini bergan.