Мардонов Шухрат Нумонжоновичнинг
доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Бозe-Эйнштeйн кондeнсатларида ночизиқли динамика, поларонлар ва ўз-ўзини ташкил этиш мeханизмлари», 01.04.02 – Назарий физика (физика-математика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.2.DSc/FM195.
Илмий маслаҳатчи: Ахмедов Бобомурат Жураевич, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: “ТИҚХММИ” Миллий тадқиқот университети ҳузуридаги Фундаментал ва амалий тадқиқотлар институти.
Илмий Кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса номи, Илмий Кенгаш рақами: “ТИҚХММИ” Миллий тадқиқот университети ҳузуридаги Фундаментал ва амалий тадқиқотлар институти ҳузуридаги DSc.03/31.03.2022.Т/FM.10.04
Расмий оппонентлар: Накамура Кацуҳиро физика-математика фанлари доктори, профессор, «Назарий физика», ЎзМУ; Абишев Медеу Ержанович физика-математика фанлари доктори, профессор, Аль-Фарабий номидаги Қозоқ Миллий университети; Раззоков Жамолиддин Инотуллаевич, физика-математика фанлари доктори, “ТИҚХММИ” МТУ, Фундаментал ва амалий тадқиқотлар институти
Йетакчи ташкилот: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети
Диссертация йўналиши: Назарий физика.
II. Тадқиқотнинг мақсади ночизиқли Гросс-Питаевский тенгламаси асосида турли ички ва ташқи тизимлар таъсиридаги Бозе-Эйнштейн конденсатининг янги ночизиқли динамик хусусиятларини ривожлантириш, Бозе-Эйнштейн конденсатини макроскопик ҳодиса сифатида динамик хусусиятларини классик физика (Ньютон механикаси) баъзи қонунлари ёрдамида тавсифлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор спин-орбитал боғланиш ва ташқи магнит майдон томонидан бошқариладиган конденсат спинининг квази-икки ўлчовли конденсат коллапсига таъсири ўрганилди ва спинга боғлиқ аномал тезлик конденсат коллапсини тўлиқ назорат қилиши кўрсатди;
илк бор спинга боғлиқ аномал тезлик туфайли тасодифий потенциалда солитон динамикасининг локализацияси ёки делокализацияси учун Зееман боғланиши муҳим рол ўйнаши кўрсатилди;
ички тортишувчан спин компоненталарига эга Бозе-Эйнштейн конденсатининг силжиши Зееман майдонидаги спин пресессияси ва тасодифий потенциал мавжудлигининг биргаликдаги эффекти туфайли юзага келиши мумкинлиги кўрсатилган;
илк бор Гросс-Питаевский тенгламаси ва классик Ньютон механикаси қонунлари билан тавсифланган бир ва икки ўлчовли Бозе-Эйнштейн конденсатлари ва поларонларнинг ўзаро боғлиқлик динамикаси кўрсатилди;
Илк бор бир ўлчовли Бозе-Эйнштейн конденсатида иккита ташқи ўрнатилган зарраларнинг “гравитацион” ўзаро таъсири динамикаси билан моделлаштирилган қоронғу материянинг бир ҳил бўлмаган зичлигининг соддалаштирилган модели тақдим этилди. Поларон, яъни ўрнатилган заррача яқинидаги Бозе-Эйнштейн конденсати зичлигининг ўзгариши зарралар орасидаги “гравитацион” кучлари таъсирида юзага келадиган динамикани сезиларли даражада ўзгартириши ва гравитациявий қулаш вақтининг ўзгаришига олиб келиши аниқланди.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Бозе-Эйнштейн конденсатининг ички ва ташқи тизимлар таъсиридан ҳосил бўладиган ночизиқли динамикаларини ўрганиш асосида:
Икки ўлчовли Бозе-Эйнштейн конденсатининг қулаши (коллапси)ни Рашба ва Дресселхаус спин-орбитал боғланишлар ёрдамида бошқариш билан боғлиқ натижалар Испаниянинг Иқтисодиёт, Саноат ва Рақобатбардошлик Вазирлиги (MINECO) ва Европа Минтақавий Ривожланиш Жамғармаси FEDER FIS2015-67161-P (MINECO/FEDER, UE) лойиҳалари ва Баск Ҳукуматининг IT986-16-сонли гранти доирасида ва бир нечта хорижий тадқиқотчилар томонидан (H. Sakaguchi, B. Li va B.A. Malomed, Phys. Rev. E 89, 032920; Y. Chjan, M.E. Mossman, T. Busch, et al. Front. Fizika 11, 118103; H. Sakaguchi, E.Ya. Sherman va B.A. Malomed, Phys. Rev. E 94, 032202; B.A. Malomed 2018 EPL 122, 36001, ва бошқа 40 дан ошиқ адабиётларда) Бозе-Эйнштейн конденсатининг ночизиқли динамикаси асосида ҳосил бўладиган янги ҳодисаларни (икки ўлчовли солитонлар, квант гирдоблари ва бошқалар) ҳодисаларни ўрганишда фойдаланилган.
Ташқи тасодифий потенциалда жойлашган солитон ҳолатидаги Бозе-Эйнштейн конденсатининг спинга боғлиқ аномал тезликлар ёрдамида киритилган динамик хусусиятларини ишлаб чиқиш асосида олинган натижалар Шарқий Европадаги ҳамкорлар билан институционал ҳамкорликни қўллаб-қувватлаш учун SCOPES дастури доирасида Швейцария Миллий жамғармаси (“Schweiz. Nationalfonds”) IZ74Z0_160527/1 гранти доирасида ва юқори импакт факторли хорижий журналларда чоп этилган 15 дан ортиқ илмий мақолаларда (J. Sun, Y. Chen, X. Chen va Y. Zhang, Phys. Rev. A 101, 053621; J. Yang va Y. Chjan, Phys. Rev. A 107, 023316; J. Fan, G. Chen va S. Jia, Phys. Rev. A 102, 063311 ва бошқа адабиётларда) фойдаланилган.
