Маҳмудов Отабек Валижоновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Европада Марказий Осиё олимлари илмий меросини ўрганишда Толедо мактабининг ўрни (XII–XIII асрлар)», 07.00.03 – Жаҳон тарихи (тарих фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.2.PhD/Tar146.
Илмий раҳбар: Юсупова Дилорам Юнусовна, тарих фанлари доктори, профессор, академик.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фанлар Академияси Шарқшунослик институти, DSc.27.06.2017.Tar.44.01.
Расмий оппонентлар: Аҳмедов Ашраф, тарих фанлари доктори, профессор; Зиёдов Шовосил Юнусович, тарих фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат шарқшунослик институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Европада Марказий Осиё олимлари асарларини таржима қилиш ва ўрганишда Толедо мактабининг ўрнини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
VIIΙ–ΧΙΙ асрларда Пиреней яриморолида кечган сиёсий, ижтимоий ва маданий жараёнларнинг таҳлили натижасида Толедо мактабининг ташкил топишига таъсир этган тарихий омиллар аниқланиб, минтақада юз берган Шарқ ва Ғарб маданиятининг ўзаро қоришув (синтез) даври мактабининг шаклланишига асос бўлган бош тарихий омил эканлиги далилланган;
Толедо мактабининг фаолият босқичлари, ходимлар таркиби, вазифалари, шунингдек, мактабда ижод қилган таржимон ва олимлар меросига оид қарашларнинг илмий-методологик асослари очиб берилиб, Толедо мактаби Ғарб Уйғониш даврининг мантиқий ибтидоси эканлиги исботланган;
Толедо мактабида йўлга қўйилган «араб→кастиль→лотин», «араб→иврит→лотин», «араб→лотин», «кастиль→лотин» таржима услубининг методик хусусиятлари (сўзма-сўз, эркин, академик, воситачи тилдан таржима) кўрсатиб берилган;
ал-Хоразмий (783–850), ал-Балхий (787–886), ал-Фарғоний (тахм. 798–861), ал-Форобий (873–950) ва Ибн Сино (980–1037) асарларининг Толедо мактабида яратилган таржималари аҳамиятини ёритиш асосида Европа мамлакатларида Ренессанс жараёнининг юзага келишида Марказий Осиё олимлари илмий меросининг тутган ўрни очиб берилган;
ал-Хоразмийнинг «Китоб ал-жам ва-т-тафриқ би ҳисоб ал-ҳинд», ал-Фарғонийнинг «Китоб фи усул илм ан-нужум», ал-Форобийнинг «Иҳса ал-улум», Ибн Синонинг «Китоб аш-Шифо» номли асарларини Толедо мактабида таржима қилинишига доир фанда мавжуд чалкашликлар (жумладан, таржимонлар Севильялик Хуан ва Испаниялик Хуан ҳамда Доминго Гундисальви ва Доминик Гундиссалин исмларининг ўхшашлиги сабаб, уларни битта шахс сифатида кўрсатувчи чалкаш қарашлар) ечими илмий далилларга таянган ҳолда (улар турли даврларда яшаган бошқа-бошқа шахслар эканлиги) асослаб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Европада Марказий Осиё олимлари илмий меросини ўрганишда Толедо мактабининг тутган ўрнини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
республикамиз илмий фондларида мавжуд бўлмаган, ҳозирда АҚШнинг Конгресс кутубхонаси (Τhe Library of Congress), Британия кутубхонасининг (The British Library) Шарқ қўлёзмалари (Oriental Manuscripts) бўлими, Миср Миллий кутубхонаси ва архиви (The National Library and Archives of Egypt) ҳамда Қатар Миллий кутубхонаси (The Qatar National Library) фондларида сақланаётган марказий осиёлик олимлар қаламига мансуб 15 та асар аниқланиб, уларнинг нусхалари Ўзбекистонга оид хориждаги маданий бойликларни тадқиқ этиш марказига тақдим қилинган (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ўзбекистонга оид хориждаги маданий бойликларни тадқиқ этиш марказининг 2018 йил 12 январдаги 02-сон маълумотномаси). Тақдим этилган мазкур қўлёзма нусхалар халқимизни ана шу бебаҳо маънавий бойликдан баҳраманд этиш, Ўзбекистонга оид хориждаги маданий бойликлар ҳақида тўлиқ маълумотлар базасини кенгайтириш, хорижий мамлакатларда сақланаётган маданий бойликларни юртимизга қайтариш ва илмий тадқиқ этиш борасидаги ишларнинг самарадорлигини янада оширишга хизмат қилган;
Аҳмад ал-Фарғонийнинг «Китоб фи усул илм ан-нужум» номли асарини Толедо мактабидаги тадқиқига оид натижалардан Фарғона вилоят ўлкашунослик музейи «Тарих» бўлимининг Аҳмад ал-Фарғонийга бағишланган экспонатларини қайта шакллантиришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Маданият вазирлигининг 2017 йил 3 октябрдаги 01-11-08-4683-сон маълумотномаси). Бунда «Китоб фи усул илм ан-нужум» асарининг таржималарига оид илмий хулосалар ҳамда ушбу таржималарнинг Франкфурт (1590 йил) ва Амстердам (1669 йил) нашрлари тақдим этилган нусхалари, ал-Фарғоний илмий меросининг Европада астрономия фани тараққиётида тутган беқиёс ўрнига оид маълумотларни тарихий манбалар асосида халқимизга таъсирчан етказишга хизмат қилган;
буюк мутафаккирларимиз асарларини ўрта асрларда Европа университетларида ўқитилишига оид маълумотларни халқимизга ноанъанавий услубда, қизиқарли ва содда тарзда етказиш борасидаги таклифлардан Ибн Сино жамоат фонди ҳамда «Олтин мерос» халқаро жамоат фонди фаолиятида фойдаланилган (Ўзбекистон Нодавлат нотижорат ташкилотлар миллий ассоциациясининг 2017 йил 20 сентябрдаги 04-06/311-01-сон маълумотномаси). Мазкур таклифлар буюк алломаларимиз асарларини дунё ҳамжамияти ва халқимиз ўртасида кенг тарғиб этиш, ёш авлодни мазкур буюк маънавий меросга ҳурмат руҳида тарбиялашга қаратилган ишларнинг натижадорлигини тубдан ошириш жараёнида нодавлат нотижорат ташкилотлар экспертларининг иштирокини кенгайтиришга хизмат қилган;
марказий осиёлик алломалар асарларининг Толедо мактабидаги тадқиқи ва татбиғига оид натижалардан Фарғона вилояти телерадиокомпаниясининг «Фарғона» телеканалида 2017 йилда эфирга узатилган «Ёшлар вақти» илмий-маърифий кўрсатувини тайёрлашда манба сифатида фойдаланилган (Фарғона вилоят телерадиокомпаниясининг 2017 йил 25 сентябрдаги 12-01/110-сон маълумотномаси). Мазкур маълумотлар кўрсатувни илмий далилларга бой ва халқчил бўлишини таъминлаш баробарида, ал-Хоразмий, ал-Фарғоний, ал-Балхий, ал-Форобий ва Ибн Сино илмий меросини Европада аниқ, табиий ва ижтимоий фанлар ривожида тутган ўрни, унинг замонавий цивилизация тараққиётидаги роли ва аҳамиятини халқимизга қизиқарли тарзда етказишга хизмат қилган.
