Кашкабаева Чулпаной Тулкуновнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўтлоқи-ботқоқ тупроқ шароитида ўртапишар шоли навларини ҳосилдорлигига етиштириш агротехникасининг таъсирини ўрганиш (Тошкент вилояти мисолида)», 06.01.08–Ўсимликшунослик (қишлоқ хўжалиги фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В 2017.2.PhD/Qx105.

Илмий раҳбар: Саимназаров Юлдаш Бекмирзаевич, биология фанлари доктори, катта илмий ходим.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Дон ва дуккакли экинлар илмий тадқиқот институти, Тошкент шоли, дон ва дуккакли экинлар илмий-тажриба станцияси

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.27.06.2017.Qx.42.01.

Расмий оппонентлар: Атабаева Халима Назаровна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Алиқулов Сафар Менглиқулович, қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди, катта илмий ходим.

Етакчи ташкилот: Самарқанд қишлоқ хўжалик институти.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Тошкент вилоятининг ўтлоқи-ботқоқ тупроқлари шароитида янги яратилган ўртапишар «Искандар» ва «Илғор» шоли навларини мақбул экиш муддатлари ва меъёрларида уруғларнинг униб чиқиши ва сақланиш даражасини ошириш ҳамда юқори ва сифатли шоли ҳосили олиш агротехник тадбирларини ишлаб чиқишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

илк бор Тошкент вилоятининг ўтлоқи-ботқоқ тупроқлари шароитида  истиқболли янги районлаштирилган ўртапишар «Искандар» ва «Илғор» шоли навларининг мақбул экиш муддатлари ва меъёрлари ишлаб чиқилган;

экиш муддатлари ва меъёрларининг шоли уруғининг дала унувчанлиги ва кўчат қалинлигига ташқи омилларнинг (об-ҳаво, ёруғлик, иссиқлик) таъсири аниқланган;

шолининг янги яратилган ўртапишар «Искандар» ва «Илғор» навлари ўсув даврларининг давомийлиги, ҳосилдор поялар ривожланиши, барг сатҳи ўзгариши, фотосинтез соф маҳсулдорлик ва ер устки қуруқ масса тўплашига экиш муддатлари ва меъёрларининг таъсири аниқланган;

экиш муддатлари ва меъёрларининг шоли ҳосил структураси, ҳосилдорлик ва гуручнинг технологик сифат кўрсаткичларига таъсири аниқланган;

ўртапишар шолининг «Искандар», «Илғор» навларининг экиш муддатлари ва меъёрлари билан барг сатҳи  (r=0,97-0,98) ҳамда гуручнинг шишасимонлиги (r=0,92-0,97) юқори ижобий коррелятив боғлиқлик мавжудлиги аниқланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Ўртапишар шоли навлари ҳосилдорлигига экиш муддати ва меъёрларини таъсирини аниқлаш борасида ўтказилган тадқиқотлар натижалари асосида:

Тошкент вилоятининг ўтлоқи-ботқоқ тупроқлар шароитида янги яратилган ўртапишар «Искандар», «Илғор» шоли навларини етиштиришнинг мақбул агротехникаси Тошкент вилояти, Ўрта чирчиқ туманида 56,1 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2018 йил 10 февралдаги 02/21-485-сон маълумотномаси). Натижада шоли ҳосилдорлиги гектаридан назоратга нисбатан «Искандар» навида 14,9 центнер, «Илғор» навида 13,2 центнерга ошишига эришилган;

шолининг «Искандар» ва «Илғор» навларини етиштиришнинг мақбул агротехнологияси Ўзбекистон Шоличилик илмий-тадқиқот институти Андижон филиали тажриба даласида жами 31,2 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2018 йил 10 февралдаги 02/21-485-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида «Искандар» навидан гектарига 12,4 центнер ва «Илғор» навидан 11,6  центнер қўшимча ҳосил олишга эришилган;

шолини «Искандар» ва «Илғор» навларининг мақбул агротехнологияси Андижон вилояти, Жалақудуқ тумани “Қўштепалик миришкор шоликор” фермер хўжалигида жами 10,2 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2018 йил 10 февралдаги 02/21-485-сон маълумотномаси). Натижада экиш меъёри майдон бирлигида шоли уруғлиги 10 фоизга тежалган ва гектаридан «Искандар» навидан 6,3 центнер, «Илғор» навидан 11,6 центнергача қўшимча шоли ҳосили олиниб, рентабеллик даражаси 29,2 фоизни ташкил этган.