Федорко Виктор Николаевичнинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбекистонда табиатдан фойдаланишининг ҳудудий таркибини такомиллаштиришнинг иқтисодий-географик асослари», 11.00.02–Иқтисодий ва ижтимоий география (география фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.3.PhD/G22.

Илмий раҳбар: Дружинин Александр Георгиевич, география фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Миллий университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, DSc.27.06.2017.G.01.06.

Расмий оппонентлар: Қаюмов Абдухаким Абдухамидович, география фанлари доктори, профессор; Низамиев Абдурашит Гумарович, география фанлари доктори, профессор.

Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистонда табиатдан фойдаланишнинг ҳудудий таркибини такомиллаштириш бўйича иқтисодий географик ёндашувлар ва илмий-амалий таклифларни ишлаб чиқишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

табиатдан фойдаланиш географиясига оид “географик муҳит”, “техноген муҳит”, “атроф-муҳит”, “маданий ландшафт”, “ҳудудий табиий-хўжалик тизим” сингари илмий терминларнинг мазмуни аниқлаштирилган ва шу асосда атроф-муҳит ва ҳудудий табиий-хўжалик тизимининг структуравий моделлари такомиллаштирилган;

табиатдан фойдаланишнинг ҳудудий структурасининг кўп ўлчовли географик моҳияти ва уни тадқиқ этишдаги илмий ёндашувларнинг кўп вариантлилиги (табиий-хўжалик районлаштириш, ландшафт, маъмурий-ҳудудий, тармоқ, геокомплекс, ҳавзали, функционал зоналлаштириш) асосланган;

илк бор Ўзбекистонни табиий-хўжалик районлаштиришнинг принциплари (6 та умумий ва 10та хусусий), таксономик бирликлар тизими (провинция-округ-районлар гуруҳи-район-кичик район) ва кўп поғонали схемаси ишлаб чиқилган;

арид минтақалардаги ҳудудий табиий-хўжалик тизимларининг алоҳида морфогенетик кўриниши сифатида дарёларнинг қуйилиш воҳалари ажратилиши асосланган;

табиатдан фойдаланишнинг ихтисослашуви ва ҳудудий таркибига кўра Ўзбекистон қишлоқ туманларининг типологияси ишлаб чиқилган ҳамда қишлоқ туманларининг аниқланган 14 та типи учун уларнинг табиий-ресурс салоҳияти ва экологик вазиятини ҳисобга олган ҳолда табиатдан фойдаланишнинг тармоқ ва ҳудудий ташкил этилишини такомиллаштириш бўйича илмий-амалий тавсиялар таклиф қилинган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Ўзбекистонда табиатдан фойдаланишнинг ҳудудий таркибини комплекс таҳлил қилиш ҳамда уни такомиллаштириш бўйича берилган таклифлар асосида:

табиатдан фойдаланиш географиясига оид илмий тушунча ва терминларнинг аниқлаштирилган мазмуни умумий ўрта ҳамда ўрта-махсус, касб-ҳунар таълимининг “Табииёт ва география (Амалий география)” фани бўйича Давлат таълим стандартини ишлаб чиқишда ҳамда Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими вазирлиги томонидан тасдиқланган “География (Амалий география)” ўрта таълим муассасаларининг 10-синфи ва ўрта-махсус, касб-ҳунар таълими муассасалари ўқувчилари учун дарсликда (Тошкент: “Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi” давлат илмий нашриёти, 2017) фойдаланилган (Халқ таълими вазирлиги Республика таълим марказининг 2017 йил 14 ноябрдаги 01/1-02/6-1605-сон маълумотномаси). Мазкур илмий натижадан фойдаланиш ўқувчиларда табиатни муҳофаза қилиш ва экологик маданият компетенциясини такомиллаштиришга хизмат қилган;

Ўзбекистонни табиий-хўжалик районлаштириш принциплари, таксономик бирликлари тизими ва кўп поғонали схемаси Қорақалпоғистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси томонидан республикада атроф-муҳитнинг геоэкологик мониторингини амалга ошириш жараёнида фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг 2017 йил 18 декабрдаги  ТХ-01/01-2-2245-сон маълумотномаси). Таклиф қилинган табиий-хўжалик районлаштириш схемаси Қорақалпоғистон Республикасининг турли табиатдан фойдаланиш зоналарида атроф-муҳит геоэкологик ҳолатининг ҳудудий таҳлилини деталлаштиришга имконият берган;

табиатдан фойдаланиш географиясининг аниқлаштирилган терминологик аппарати, атроф-муҳит ва ҳудудий табиий-хўжалик тизимининг янги таркибий моделлари, “қуйилиш воҳалари” тушунчаси илмий муомалага киритилганлиги ва асосланганлиги Россия Фанлар академияси Тинч океан география институти томонидан эътироф этилган (Россия Фанлар академияси Тинч океан география институтининг 2017 йил 13 сентябрдаги 16164-492-сон маълумотномаси). Ушбу илмий натижалар табиатдан фойдаланишни иқтисодий географик тадқиқ қилишнинг турли табиий-хўжалик шароитга, айниқса арид иқлимли минтақаларга мос назарий-методологик асосларини янада такомиллаштиришга хизмат қилган;

Республика қишлоқ туманларида табиатдан фойдаланишни оптималлаштириш чоралари бўйича таклиф қилинган илмий-амалий тавсиялар Қорақалпоғистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси амалиётига жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг 2017 йил 18 декабрдаги ТХ-01/01-2-2245-сон маълумотномаси). Натижада аҳоли яшашининг ландшафт-экологик ва ижтимоий-маиший шароитларини яхшилашга қўшимча имкониятлар яратган.