Рахимов Ғанишер Худойқуловичнинг

фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон матни

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Инглиз тилининг Ўзбекистонда тарқалиши (социолингвистик ва прагматик жиҳатлари)», 10.00.11–Тил назарияси. Амалий ва компьютер лингвистикаси (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам:В2017.4.DSc/Fil43.

Илмий маслаҳатчи: Сафаров Шаҳриёр Сафарович, филология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети, DSc.27.06.2017.Fil.19.01.

Расмий оппонентлар: Худойберганова Дурдона Сиддиқовна, филология фанлари доктори, профессор, Сиддиқова Ирода Абдузуҳуровна, филология  фанлари доктори, профессор; Сью Гартон, филология фанлари доктори, профессор, (Буюк Британия)  

Етакчи ташкилот: М.В.Ломоносов номидаги Москва Давлат Университети Қозоғистон филиали (Остона).

Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик...

II. Тадқиқотнинг мақсади: инглиз тилининг Ўзбекистонда тарқалиши, унинг ижтимоий-иқтисодий соҳалардаги коммуникатив муносабатларда тутган ўрни, социолингвистик ва прагматик хусусиятларини очиб беришдан  иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

тил вариантлашувига таъсир қилувчи омилларнинг лингвистик ва экстралингвистик табиати социолингвистик, прагматик, коммуникатив-когнитив тамойиллар татбиғида исботланган;

инглиз тилидан lingua franca ва халқаро мулоқот воситаси сифатида фойдаланилганда коммуникатив вазифанинг фаоллашуви, оламни билиш жараёнида намоён бўладиган когнитив  вазифа ижроси эса она (ўзбек) тили зиммасига тушиши далилланган;

ўқув материалларини танлашда мамлакатимизда амалда бўлган English lingua francaнинг аниқ бир миллат ёки маданиятга тегишлилигини, глобаллашган тил турли миллий маданиятларни яқинлаштириш учун хизмат қилишини инобатга олиш зарурлиги исботланган;

мамлакатимизда халқаро мулоқот воситаси ва lingua franca сифатида фойдаланилаётган инглиз тилининг социолингвистик, этнопрагматик белгилари аниқланган;

хорижий тилдаги дискурсив фаолият, нутқий актлар, миллий маданиятга хос меъёрий қоидаларни тизимлаштиришга йўналтирилган лисоний-тафаккур ҳаракатлар мажмуаси тавсифланган;

инглиз тилининг Ўзбекистонда тарқалишида стандарт вариантдан фойдаланиш муҳитида юзага келадиган акцент ҳодисасининг лингвопедагогик хусусиятлари аниқланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:

Инглиз тилининг Ўзбекистонда тарқалишининг социолингвистик ҳамда прагматик хусусиятлари тадқиқи юзасидан олинган илмий натижалар ва амалий тавсиялар асосида:

социолингвистик, прагматик, коммуникатив-когнитив тамойиллар бўйича исботланган лингвистик ва экстралингвистик хусусиятлар таҳлили юзасидан берилган таклифлардан ИТД-1-119 рақамли Ўзбек адабиёти антологиясини инглиз тилига таржима қилиш ва адабиётлараро коммуникация муаммолари» лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фан ва технологиялар агентлигининг 2017 йил 30 декабрдаги ФТА-02-02/1409-сон маълумотномаси). Илмий натижалар татбиғи асосида «Ўзбек адабиёти антологияси» назарий жиҳатдан мукаммалашган;

инглиз тилидан lingua franca ва халқаро мулоқот воситаси сифатида фойдаланиланиш имкониятларини таъминлашга оид назарий хулосалардан ОТ-А1-53 рақамли лойиҳа доирасидаги Таржима назарияси ва амалиёти факультети учун «Translation in Use» дарслигини яратиш ва нашр қилиш»да фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фан ва технологиялар агентлигининг 2017 йил 30 декабрдаги ФТА-02-02/1409-сон маълумотномаси). Илмий натижалар асосида «Таржима назарияси ва амалиёти» дарслиги яратилган;

инглиз тилининг социолингвистик белгилари тадқиқи асосида олинган назарий хулосалар ОТ-Ф8-062. «Тил тараққиётининг деривацион қонуниятлари» мавзусидаги лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фан ва технологиялар агентлигининг 2017 йил 30 декабрдаги ФТА-02-02/1409-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланилиши, хусусан, тил сиёсати ва вазияти билан боғлиқ материаллар кечаётган этнолингвистик жараёнларни ёритишга хизмат қилган;

амалдаги инглиз тилининг аниқланган этнопрагматик белгилари бўйича шакллантирилган илмий хулосалардан инглиз тили ўқитувчилари учун методик қўлланма ва 2–3-синф ўқувчилари учун яратилган “Kid’s English” дарслигини яратишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими вазирлиги Республика Таълим марказининг 2017 йил 12 декабрдаги 01/11-01/07-1798-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланиши 1–2-синф инглиз тили ўқитувчиларининг методик қўлланмаси ҳамда 2–3-синф «Kid’s Englsh» дарсликларининг мукаммаллашувига ёрдам берган;

инглиз тилининг lingua franca вариантидан таълим тизимида фойдаланиш методологиясига оид хулосалар Астон (Англия), Воронеж (Россия) ва Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетлари ҳамкорлигидаги «Developing of Teaching of European langugaes» лойиҳасига татбиқ этилган (Астон университетининг 2018 йил 8 январдаги, Воронеж давлат университетининг 2017 йил 22 декабрдаги 301421-025-сон маълумотномалари). Натижада ўқув материалларини танлаш, уларни стандарт тил меъёрларига мослаштириш бўйича назарий ва амалий тавсиялар DeTEL online ўқув порталига юкланган ва тингловчиларга етказилган. Бу ёш тадқиқотчиларнинг лисоний ҳодисаларнинг миллий-маданий хусусиятларига оид илмий ишларини дунё миқёсида таништиришга туртки берган.