Мансуров Мансур Aлишеровичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

И. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Давлат бюджетининг ғазна ижроси ва уни ривожлантириш истиқболлари», 08.00.07 – “Молия, пул муомаласи ва кредит” (иқтисодиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.4.ДСc/Иқт334
Илмий раҳбар: Ешназаров Тоълқин Шералийевич, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тўқимачилик ва йенгил саноат институти
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами:Ўзбекистон Республикаси Банк-молия академияси ДСc.09/31.08.2022.И.151.01.
Расмий оппонентлар: Қоъзийева Наргиза Рамазановна, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Олимжонов Одил Олимович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Хайдаров Низомиддин Хамрайевич, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор
Йетакчи ташкилот: Тошкент давлат иқтисодиёт университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
ИИ. Тадқиқотнинг мақсади давлат молияси тизимида ғазначилик ва давлат бюджетининг ғазна ижросини такомиллаштиришга қаратилган илмий-назарий, амалий ва услубий таклиф ва тавсияларни ишлаб чиқишдан иборат. 
ИИИ. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
бюджет харажатларини қисқартиришда бюджет ташкилотларининг ва бюджет маблағлари олувчиларнинг бюджет маблағларини оъзлаштириши, шунингдек, қабул қилинган юридик ва молиявий мажбуриятлари ҳисобга олиниши асосланган;
бюджет тизими бюджетларига тоъловлар тушуми боъйича операциялар ҳисобини юритиш ва кейинчалик уларни бюджет тизими бюджетлари оъртасида тақсимлаш учун даромадлар боъйича шахсий ғазна ҳисобварақлари такомиллаштирилди;
вазирлик ва идоралар бюджет маблағларини мақсадли ва самарали ишлатиш мақсадида қуйи ташкилотларига ажратиладиганган бюджет маблағларининг чекланган миқдорини жорий қилиш таклиф етилган;
бюджет тизими бюджетлари даромадларининг касса ижроси такомиллаштирилиб, ортиқча тоъланган солиқ суммасини қайтариш боъйича белгиланган муддат бузилган тақдирда, бузилган ҳар бир календар кун учун фоизлар ҳисоблаш таклиф етилган;
вазирликлар ва идораларнинг ички аудит хизмати тегишли бюджет дастурларининг самарадорлиги натижаларини таҳлил қилиниши бюджет маблағларининг мақсадли ва самарали ишлатилиши салмоғини ошириши асосланган.
ИВ. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Оъзбекистон Республикаси бюджетни ғазна ижроси асосларини такомиллаштириш юзасидан ишлаб чиқилган таклифлар асосида:
“Бюджетлар харажатларини қисқартиришда бюджет ташкилотларининг ва бюджет маблағларини олувчиларнинг бюджет маблағларини оъзлаштириши, шунингдек қабул қилинган юридик ва молиявий мажбуриятлари ҳисобга олинади” нормасини киритиш таклифи Оъзбекистон Республикасининг 2020 йил 25 декабрдаги ОъРҚ-657-сон “2021 йил учун Оъзбекистон Республикаси Давлат бюджети тоъғрисида”ги Қонунида оъз аксини топган (Оъзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2022 йил 31 августдаги 03/03-32/2093-сон маълумотномаси). Ушбу нормани киритилиши натижасида, амалга оширилаётган операцияларини тизимли йоълга қоъйиш, бюджет маблағларидан фойдаланишда шаффофликни таъминлаш имконияти яратилди.
Бюджет тизими бюджетлари даромадларининг касса ижроси тоъғрисидаги йоъриқноманинг 4-бандида келтирилган “........боъйича солиқ ва бошқа мажбурий тоъловларни......” соъзларини “..........божхона божи, солиқлар ва йиғимларни........” соъзлари билан алмаштириш таклифи Оъзбекистон Республикаси Молия вазирлиги, Оъзбекистон Республикаси Давлат солиқ қоъмитаси, Оъзбекистон Республикаси Давлат Божхона қоъмитасининг 2021 йил 26 июндаги 2771-3-сон “Бюджет тизими бюджетлари даромадларининг касса ижроси тоъғрисидаги йоъриқномага оъзгартириш ва қоъшимчалар киритиш ҳақида”ги қарорида оъз аксини топган (Оъзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2022 йил 31 августдаги 03/03-32/2093-сон маълумотномаси). Ушбу таклифни жорий етилиши асосида бюджет тизими бюджетларига тоъловлар тушуми деталлаштирилган ҳолда талқин етилди. Натижада назоратнинг кучайиши, бюджет маблағларининг шаклланиши ва улардан фойдаланишнинг шаффофлиги ҳусусиятларини белгилаб берди.
Бюджет тизими бюджетлари даромадларининг касса ижроси тоъғрисидаги йоъриқноманинг 29-бандида келтирилган “........солиқ ва бошқа мажбурий тоъловларни......” соъзларини “..........божхона божи, солиқлар ва йиғимларни........” соъзлари билан алмаштириш таклифи Оъзбекистон Республикаси Молия вазирлиги, Оъзбекистон Республикаси Давлат солиқ қоъмитаси, Оъзбекистон Республикаси Давлат Божхона қоъмитасининг 2021 йил 26 июндаги 2771-3-сон “Бюджет тизими бюджетлари даромадларининг касса ижроси тоъғрисидаги йоъриқномага оъзгартириш ва қоъшимчалар киритиш ҳақида”ги қарорида оъз аксини топган (Оъзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2022 йил 31 августдаги 03/03-32/2093-сон маълумотномаси). Мазкур таклифга асосан, ваколатларни тоъғри тақсимлаш орқали солиқлардан ташқари ортиқча ёки нотоъғри тоъланган тоъловлар суммаларини қатариш ёки ҳисобга олиш самарадорлиги ошди.
“Вазирлик ва идоралар бюджет маблағларини мақсадли ва самарали ишлатиш мақсадида қуйи ташкилотларига ажратилган бюджет маблағларининг маълум бир мақсадга йоъналтириши мақсадга муфовиқдир” таклифи Оъзбекистон Республикасининг 2021 йил 30 декабрдаги ОъРҚ-742-сон “2022 йил учун Оъзбекистон Республикаси Давлат бюджети тоъғрисида”ги Қонунида оъз аксини топган (Оъзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси Бюджет ва иқтисодий ислоҳотлар Қоъмитасининг 2022 йил 6 декабрдаги 04/1-11-1767-сон далолатномаси). Ушбу таклифнинг инобатга олишиниши натижасида, Биринчи даражали бюджет маблағларини тақсимловчилар Қорақалпоғистон Республикаси бюджети, вилоятлар ва Тошкент шаҳар маҳаллий бюджетларидан молиялаштириладиган қуйи ташкилотларига оъзларига республика бюджетидан ажратилган бюджет маблағларининг чекланган миқдорларини 10 фоизигача Вазирлар Маҳкамасининг қарорига асосан йоъналтиришга ҳақли боъладилар.
Бюджет тизими бюджетлари даромадларининг касса ижроси тоъғрисидаги йоъриқноманинг 42-бандига қоъшимча киритиш боъйича “Ортиқча тоъланган солиқ суммасини солиқ тоъловчига қайтариш Оъзбекистон Республикасининг Солиқ кодексида белгиланган муддат бузилган ҳолда амалга оширилса, белгиланган муддатда қайтарилмаган сумма учун солиқ тоъловчига қайтариш муддати бузилган ҳар бир календар кун учун фоизлар ҳисобланади.” таклифи Оъзбекистон Республикаси Молия вазирлиги, Оъзбекистон Республикаси Давлат солиқ қоъмитаси, Оъзбекистон Республикаси Давлат Божхона қоъмитасининг 2021 йил 26 июндаги 2771-3-сон “Бюджет тизими бюджетлари даромадларининг касса ижроси тоъғрисидаги йоъриқномага оъзгартириш ва қоъшимчалар киритиш ҳақида”ги қарорида оъз аксини топган (Оъзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 2022 йил 31 августдаги 03/03-32/2093-сон маълумотномаси). Мазкур таклифнинг жорий етилиши натижасида солиқ ва бошқа мажбурий тоъловларни ундириш боъйича ваколатли органлар масъулиятини оширди. Солиқ тоъловчиларни рағбатлантирди. Маълум вақт мобайнида турли коърсаткичлар коъринишида бериладиган иқтисодий жараёнлар ёки обйектлар ҳақидаги ҳисобот ёки статистик маълумотлар олиш имконини берди.
“Вазирликлар ва идораларнинг ички аудит хизмати тегишли бюджет дастурларининг самарадорлиги натижаларини таҳлил қилиши бюджет маблағларининг мақсадли ва самарали ишлатилиши салмоғини оширади” таклифи Оъзбекистон Республикасининг 2021 йил 30 декабрдаги ОъРҚ-742-сон “2022 йил учун Оъзбекистон Республикаси Давлат бюджети тоъғрисида”ги Қонунида оъз аксини топган (Оъзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси Бюджет ва иқтисодий ислоҳотлар Қоъмитасининг 2022 йил 6 декабрдаги 04/1-11-1767-сон далолатномаси). Ушбу нормани киритилиши асосида, Вазирликлар ва идораларнинг ички аудит хизмати тегишли ривожлантириш дастурларининг самарадорлиги натижаларини таҳлил қилади ҳамда таҳлил натижалари тоъғрисидаги ҳисоботларни ҳисобот чорагидан кейинги ойнинг 20-санасига қадар Оъзбекистон Республикаси Молия вазирлигига тақдим етади.
“Давлат бюджетига пул маблағларининг оқимини прогноз қилиш усулларидан кенг фойдаланиш ва уни такомиллаштириш бюджетни оқилона ва самарали ижро етишга кенг имконият яратади” таклифи Оъзбекистон Республикасининг 2021 йил 30 декабрдаги ОъРҚ-742-сон “2022 йил учун Оъзбекистон Республикаси Давлат бюджети тоъғрисида”ги Қонунида оъз аксини топган (Оъзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси Бюджет ва иқтисодий ислоҳотлар Қоъмитасининг 2022 йил 6 декабрдаги 04/1-11-1767-сон далолатномаси). Ушбу таклифни жорий қилиниши давлат бюджети ижросининг даромадларини кассавий режалаштиришни назарий-услубий жиҳатларини такомиллаштиришга ҳамда таълим сифатини оширишга хизмат қилган.
“Давлат бюджети даромадлар ва харажатлар қисмини назорат қилиш жараёнида уларни камида беш йил башорат қилиниши давлат бюджетини оърта ва яқин муддатга шакллантириш, бюджет маблағлари ҳисобига амалга ошириладиган ижтимоий-иқтисодий тадбирларни тоъғри ва аниқ режалаштириш, шунингдек, бюджет маблағларини ишлатилиши юзасидан назоратни самарали амалга оширилишига еришилади” таклифи Оъзбекистон Республикасининг 2021 йил 30 декабрдаги ОъРҚ-742-сон “2022 йил учун Оъзбекистон Республикаси Давлат бюджети тоъғрисида”ги Қонунида оъз аксини топган (Оъзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси Бюджет ва иқтисодий ислоҳотлар Қоъмитасининг 2022 йил 6 декабрдаги 04/1-11-1767-сон далолатномаси). Ушбу таклифнинг амалиётга қоълланиши натижасида, Оъзбекистон Республикаси бюджет тизими бюджетларининг олти ойлик ижроси якунлари боъйича даромад прогнозлари бажарилмаган ва жорий молия йилининг охиригача уларнинг келиб тушиши учун йетарли асослар мавжуд боълмаган ҳолларда: республика бюджети умумий харажатларининг 3 фоизи ва ундан ортиқ фоизи миқдоридаги харажатларни қисқартириш Вазирлар Маҳкамасининг таклифига коъра Оъзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталари томонидан; республика бюджети умумий харажатларининг 3 фоизидан кам миқдоридаги харажатларни қисқартириш Оъзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг таклифига коъра Вазирлар Маҳкамасининг қарори асосида амалга оширилади.