Раджапова Феруза Абдуллаевнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Истиқлол даври ўзбек қиссачилигида услуб ва поэтик тил”, 10.00.02–Ўзбек адабиёти (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017. 2. PhD/Fil198.

Илмий раҳбар: Абдуллаев Ҳамдам, филология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Урганч давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбек тили, адабиёт ва фольклори институти, DSc.27.06.2017.Fil.46.01.

Расмий оппонентлар: Дониярова Шоира, филология фанлари доктори; Кучкарова Мархабо, филология фанлари номзоди.

Етакчи ташкилот: Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.

Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга  молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: бугунги давр қиссаларига хос бадиий-эстетик таҳлиллар орқали ўзбек қиссачилигига хос услубий йўналишлар, ижодий индивидуаллик ва поэтик тил муаммосини ўрганиш ҳамда уларнинг жанр такомили ва ғоявий-бадиий мундарижасидаги аҳамиятини тадқиқ этиш асосида муайян илмий-назарий қарашларни умумлаштиришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

бугунги қиссалар реалистик ижод типи намуналари бўлиб, мавзу, тузилиши ҳамда услуб жиҳатдан серқатлам ва турлича бўлса-да, ҳаққоний тасвир устуворлиги Э.Аъзам, Н.Эшонқул, Э.Усмонов қиссалари қиёси мисолида аниқланган;

анъанавий реализм имкониятлари юзага чиқишида жанр такомилидаги эврилишлар, воқелик ва руҳият қамровининг кенгайиши, қисса ички типларининг кўпайиши, бошқа жанрлар унсурлари билан синтезлашувининг таъсири муаллифлар ижодий индивидуаллигида намоён бўлиши асосланган;

янгиланган бадиий тафаккур қирралари Э.Аъзам ва Н.Эшонқул қиссаларида руҳият тасвирида туш, ички нутқ, рамзийлик ҳамда фалсафийликда намоён бўлиши кўрсатиб берилган;

услублар муносабатидаги синкретизм ижодкор бадиий нияти, қисса мазмуни, структураси ва баён тарзига кўра воқе бўлиши Э.Усмоновнинг “Тақдири азал” қиссаси асосида ёритилган;

индивидуал услуб намоён бўлишида бугунги давр қиссачилигининг поэтик тил масаласи, жумладан, полисемия, фразема, афористик ифода воситалари, тун ранглари семантикасининг ўзига хосликлари белгиланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Истиқлол даври ўзбек қиссачилигига хос услубий ранг-баранглик ва поэтик тил масаласини ўрганиш, ўзбек прозаси тараққиётида тутган ўрни ва бу давр  қиссачилигига хос муҳим бадиий ва поэтик хусусиятларни тадқиқ этиш жараёнида эришилган натижалар асосида:

ҳозирги ўзбек қиссачилигининг ўзига хослиги, ранг-баранг бадиий услубий изланишлар, поэтик тил ва қиссаларнинг маърифий-тарбиявий, бадиий-эстетик хусусиятларига оид олинган илмий натижалардан  ФА-Ф1-ГО40 рақамли “Ўзбек адабиёти қиёсий адабиётшунослик аспектида: типология ва адабий таъсир” фундаментал илмий тадқиқотида фойдаланилган (Фанлар академиясининг 2018 йил 13 февралдаги 311255-400-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланиши натижасида истиқлол даври қиссачилигини жаҳон қиссанавислиги билан қиёсий аспектда ўрганиш ҳамда Э.Аъзам, Н.Эшонқул қиссаларида адабий таъсир ва ижодий анъанавийликнинг ўзига хосликларини белгилашда янгича талқин тамойилларига эришилган;

истиқлол даври қиссачилигининг ўзига хослиги, қисса жанрида тадрижийлик, услуб ва ички турлари хусусиятларига оид олинган илмий натижалардан 2012-2016 йилларда бажарилган ФА-Ф-Г002 рақамли “Қорақалпоқ фольклори ва адабиёти жанрларининг назарий масалаларини тадқиқ этиш” фундаментал ҳамда И1-ФА-0-14244 рақамли “Қорақалпоқ халқ прозасининг илгари чоп этилмаган намуналарини нашрга тайёрлаш ва чоп этиш” (100 жилдлик) инновацион ҳамда “Қорақалпоқ фольклори” академик тўпламининг 43-56, 77-87, 88-100 жилдликларининг илмий-тадқиқот лойиҳасини яратишда фойдаланилган (Фанлар академиясининг 2018 йил 13 февралдаги 311255-400-сон маълумотномаси).  Илмий натижаларнинг қўлланилиши тадқиқотнинг умумий илмий-назарий хулосаларида ўз исботини топган.