Амонов Улуғмурод Султоновичнинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «ХХ аср бошларида ўзбек фольклорининг ўрганилиши тарихи (Абдурауф Фитрат, Ғози Олим Юнусов ва Элбек фаолияти мисолида)», 10.00.08–Фольклоршунослик (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.1.PhD/Fil95.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат университети.

Илмий раҳбар: Ўраева Дармон Саидахмедовна, филология фанлари доктори.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбек тили, адабиёт ва фольклори институти, DSc.27.06.2017.Fil.46.01.

Расмий оппонентлар: Турдимов Шомирза Ғаниевич, филология фанлари доктори;

Сатторов Улуғбек Файзуллаевич, филология фанлари номзоди.

Етакчи ташкилот: Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.

Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади ХХ аср бошларида ўзбек фольклорининг ўрганилиши тарихини Абдурауф Фитрат, Ғози Олим Юнусов ва Элбек фаолияти мисолида ёритиш, уларнинг ўзбек фольклоршунослиги шаклланиши ва назарий тараққиётидаги улушини аниқлашдан иборатдир.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

ХХ аср бошларидаги фольклористик тадқиқотлар қиёсий-тарихий аспектда ўрганилиб, халқ ижоди асарларини тўплаш методикасининг ишлаб чиқилиши фольклоршунослик фанининг юзага келишига асос бўлганлиги исботланган;

“Ўзбекларни ўрганиш қўмитаси” таркибида ёки унинг ташаббуси билан фаолият юритган илк фольклор тўпловчилари ҳақидаги маълумотлар таҳлил қилиниб,  ўзбек фольклоршунослигининг ХХ асрнинг биринчи ўн йиллигидаги тараққиёт йўли ишлаб чиқилган;

ХХ аср бошларидаги ўзбек фольклоршунослигининг тадқиқот кўлами, асосан, тўпловчилик ва архивлаштириш йўналишларини ўз ичига қамраб олганлиги кўрсатиб берилган;

қатағон қилинган фольклоршунослар, хусусан, Абдурауф Фитрат, Ғози Олим Юнусов ҳамда Элбекнинг ўзбек халқ достонлари, оғзаки драма ва болалар фольклорини ўрганишга доир илмий-назарий қарашларининг аҳамияти баҳоланган;

Абдурауф Фитрат ҳамда Элбекнинг шеърий, насрий ва драматик асарларидаги фольклоризмларнинг ХХ аср бошлари ўзбек адабиёти бадиий такомилидаги ўрни ва роли асосланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Диссертациянинг ХХ асрбошларида ўзбек фольклорининг ёзиб олиниши, нашр қилиниши ва ўрганилиши тарихини бу ишга муносиб ҳисса қўшган илк фольклор-шунослар фаолияти нуқтаи назаридан тадқиқ этиш бўйича олинган илмий натижалари асосида:

Абдурауф Фитрат, Ғози Олим Юнусов, Элбекларнинг фольклористик фаолиятига доир илмий изоҳ ва назарий қарашлар “Ўзбек халқ ижоди ёдгорликлари” 100 жилдлигини нашрга тайёрлаш ва уни текстологик ўрганиш масалалари” мавзусидаги Ф1–ФА. 2012-1-8 рақамли фундаментал илмий лойиҳасига татбиқ этилган (Фанлар академиясининг 2018 йил 15 февралдаги 311255-399-сон маълумотномаси). Диссертация хулосаларидан 100 жилдликнинг биринчи (“Алпомиш”: ўзбек қаҳрамонлик достони), шунингдек, ўзбек халқ лирик қўшиқларидан иборат жилдига киритиладиган материалларни саралаш, таянч матнларни тайёрлаш ва илмий изоҳлар ёзишда фойдаланилган. Натижада шу жилдга киритилган “Алпомиш” достонининг Ғози Олим Юнусов томонидан Ҳамро шоир ва Фозил Йўлдош ўғли ижросида ёзиб олиниб, 1922 йилда “Билим ўчоғи” журналида чоп эттирилган парчаларини эски ўзбек ёзувидан жорий алифбога ўтказиш, матнни нашрга тайёрлаш ва тушунилиши қийин бўлган сўзларнинг маъносини изоҳлаш ишлари бажарилган ва “Алпомиш” достонининг бадиий эволюциясини кўрсатишда муҳим ўрин тутувчи нодир манбанинг академик нашри тайёрланган, шунингдек, “Ўзбек халқ ижоди ёдгорликлари” 100 жилдлигининг ўзбек халқ қўшиқлари ва мақолларининг ёзиб олиниши, тўпланиши, чоп этилиши ва ўрганилиши тарихига доир тадқиқотни яратишда Фитрат, Элбек ижодини тадқиқ этишга доир илмий концепциялар ва назарий хулосалардан  кенг фойдаланилган;

ўзбек фольклоршунослигининг фан сифатида шаклланиш омилларини, унинг илк тараққиёт босқичига хос хусусиятларни, етакчи тамойиллари ҳамда илмий-амалий йўналишларини, Фитрат, Ғози Олим Юнусов, Элбекларнинг бевосита фольклоршуносликка дахлдор илмий меросини ўрганишга дахлдор хулосаларидан Ф-1-06 рақамли “Истиқлол даври ўзбек адабиётида Шарқу Ғарб адабий анъаналари синтези”номли фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Фан ва технологиялар агентлигининг 2017 йил 9 октябрдаги ФТА-02-11/831-сон маълумотномаси). Натижада ХХ аср бошларида ўзбек фольклорининг ўрганилишига замин яратган ижтимоий омиллар турли фольклоршунослар авлоди, яъни халқ оғзаки ижоди намуналарини тўпловчилар, ёзиб олиб нашрга тайёрловчилар, тадқиқ қилувчилар, бадиий сўз устаси сифатида ўз шеърларида, насрий ва драматик асарларида фольклордан фойдаланиш орқали уни тарғиб қилувчиларни шакллантирган муштарак узлуксиз тарихий жараён эканлиги тўғрисидаги хулосаларга асос бўлган;

Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси Бухоро вилояти бўлимининг “Келажак пойдевори”, “Адабий муҳит”, “Адабий лаҳза”, “Интервью плюс”, “Долзарб мавзу” каби қатор кўрсатувлар ва эшиттиришларида ўзбек фольклорининг ўрганилиш тарихи, ҳозирги фольклоршуносликнинг долзарб муаммолари, Абдурауф Фитрат, Ғози Олим Юнусов ва Элбек каби фольклоршуносларнинг фан тарихидаги муносиб ўрни, илмий-бадиий фаолиятлари миллий масаласининг диссертацияда ўрганилган қирралари таҳлилга тортилган (Ўзбекистон телерадиокомпанияси Бухоро вилояти бўлимининг 2018 йил 18 январдаги 1/26-сон маълумотномаси). Натижада кўрсатув ва эшиттиришлар савиясини оширишга эришилган.