Sayt test rejimida ishlamoqda

Ашуров Жамшид Менгноровичнинг

фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

 

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Арил- ва гетерилкарбон кислоталарининг биометаллар билан комплекслари синтези, тузилиши ва биологик фаоллиги», 02.00.10–Биоорганик кимё (кимё фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.1.DSc/K13.

Илмий маслаҳатчи: Ибрагимов Бахтиёр Туляганович, кимё фанлари доктори, профессор, академик.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Биоорганик кимё институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Биоорганик кимё институти, Ўзбекистон Миллий университети, Ўсимлик моддалари кимёси институти, DSc.27.06.2017.К/В/Т.37.01.

Расмий оппонентлар: Шарипов Хасан Туропович, кимё фанлари доктори, профессор; Салимов Баходир Тохирович, кимё фанлари доктори, катта илмий ходим; Бобоев Бахром Нуриллаевич, кимё фанлари доктори, катта илмий ходим.

Етакчи ташкилот: Умумий ва ноорганик кимё институти.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II.Тадқиқотнинг мақсади: биометалларнинг арил-, гетерилкарбон кислоталари ва аминоспиртлар билан комплекс бирикмаларини синтез қилиш, уларнинг фазовий тузилиши ва структура-биофаоллик ўзаро боғлиқлигини аниқлашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

танланган карбон кислоталар асосида 45 та янги бирикмалар олинган ва уларнинг монокристаллари ўстирилиб рентгеноструктуравий таҳлил ёрдамида фазовий тузилиши аниқланган;

α-(N-бензоксазолин-2-он)сирка кислотаси кристаллининг икки полиморф модификацияси олинган ва уларнинг 127-129°С ҳароратда α-шаклдан β-шаклга ўтиши, ҳамда турли Co2+, Ni2+, Cu2+ ва Zn2+ металл катионларини бир хил типда координация қилиб изоструктурали комплекслар ҳосил қилиши аниқланган;

α-(N-бензоксазолин-2-он)сирка ва β-(N-бензоксазолин-2-тион)пропион кислоталари металлар билан комплексларида металл ионини координация қилиш усули кислота қолдиғига боғлиқлиги исботланган;

α-(N-бензотиазол-2-он)сирка ва α-(N-бензоксазолин-2-он)сирка кислотаси анионлари моно-, ди-, триэтаноламин ёки этилендиамин иштирок этган муҳитда, металл катиони билан бевосита координация қила олмаслиги, яъни кислота анионлари комплекс ташқи сферасида локалланиши аниқланган;

2,4-дихлорфеноксисирка кислотаси ва моноэтаноламиннинг Cu(II) ва Zn(II) билан хелат комплекс бирикмалари ўсимликлар ўсишни самарали стимуллаши ҳамда ғўза илдиз қисмида пероксидаза ферменти фаоллигини ошириши аниқланган;

танланган гетерилкарбон кислоталарининг моноэтаноламмонийли тузи ва металлар билан ҳосил қилган хелат комплекс бирикмалари антифунгал фаоллик намоён этиши исботланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Арил- ва гетерилкарбон кислоталарининг биометаллар билан комплекслари синтези, тузилиши ва биологик фаоллиги бўйича олинган илмий натижалар асосида:

олинган 45 та янги бирикманинг кристаллик тузилиши аниқланиб Англиядаги Cambridge Crystallographic Data Center базасига киритилган (The Cambridge Structural Database, https://www.ccdc.cam. ac.uk/solutions/csd-system/components/csd/). Натижада базага киритилган бирикмалар, ўхшаш бирикмаларни синтез қилишда, тузилишини тавсифлашда тақдим этилган маълумотлардан фойдаланиш имконини берган;

арил- ва гетерилкарбон кислоталари янги комплексларининг фазовий тузилиши маълумотларидан 40 дан ортиқ хориждаги импакт-фактори (JIF) юқори илмий журналларда намуналарнинг кристаллик ва молекуляр тузилиши таҳлили учун фойдаланилган (Russian Journal of Coordination Chemistry, 2015, V.41, ResearchGate, IF-0,53; International Journal of Mass Spectrometry, 2016, V.394, Journal Citation Reports, IF 1,702; Acta Crystallographica Section C:-Structural Chemistry, 2016, C72, Journal Citation Reports, 4.099; Transition Metal Chemistry, 2017, V. 42, Springer, IF 1.358). Натижада карбоксил гуруҳли бирикмалар комплексларининг фазовий тузилишини тавсифлаш ва молекулалараро ўзаро таъсирларни аниқлаш имконини берган;

биометалларнинг арил- ва гетерилкарбон кислоталар билан координацион бирикмалари тадқиқоти бўйича олинган натижалар Германиянинг Аахен университетида эътироф этилган ва илмий манба сифатида фойдаланилган (Германия Аахен университетининг 2018 йил 18 мартдаги маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланилиши, заряд зичлигидан фойдаланиб суюқ ва газ фазага нисбатан кристаллик ҳолатида, кислоталикнинг юқори бўлишини аниқлаш имконини берган;

танланган гетерилкарбон кислоталари комплексларининг кристалларини ўстириб, рентген тузилиш таҳлили ёрдамида фазовий ва молекуляр тузилишини тадқиқ қилиш мобайнида тўпланган кристаллографик маълумотлардан ФА-Ф7-Т185 рақамли «Табиий бирикмалар стереокимёси, метаболизми, молекуляр дизайни ва биологик нишонлар билан ўзаро таъсир механизми» мавзусидаги фундаментал лойиҳада, бирикмаларнинг молекуляр ва кристаллик тузилишларини тадқиқ этишда фойдаланилган (Фан ва технологиялар агентлигининг 2017 йил 4 декабрдаги ФТА-02-11/1244-сон маълумотномаси). Натижалар танланган бирикмаларнинг стереокимёсини тавсифлаш ва кристаллардаги молекулалараро ўзаро таъсирларни аниқлаш имконини берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish