Сиддиқов Рисқул Эргашбоевичнинг

диссертация ҳимоясисиз селекция ютуғи (ихтиро патенти) асосида фан доктори (DSc) илмий даражасини бериш бўйича эълон матни

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Суғориладиган майдонларда буғдой навларини яратиш ва бирламчи уруғчилигини такомиллаштириш (Мирзачўл шароитида)», 06.01.05–Селекция ва уруғчилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.1.DSc/Qx87.

Илмий тадқиқот иши бажарилган муассаса номи: Дон ва дуккакли экинлар илмий-тадқиқот институти Ғаллаорол илмий-тажриба станцияси.

Илмий раҳбар: Аманов Амир, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.27.06.2017.Qx.13.01.

Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг ихтирога патенти олинган: «Баҳор-1» баҳорги юмшоқ буғдой нави (NAP 00172); «Истиқлол-20» кузги юмшоқ буғдой нави (NAP 00163); «Семуруғ» кузги юмшоқ буғдой нави (NAP 00166); «Истиқболли» кузги қаттиқ буғдой нави (NAP 00177).

Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг 2018 йил 22 январдаги 02-11/144-сон; 02-11/141-сон; 02-11/143-сон ва 02-11/145-сон хулосалари.

II. Тадқиқотнинг мақсади: республиканинг сув билан кам таъминланган майдонларида экиш учун серҳосил эртапишар, тупроқ ва ҳаво қурғоқчилигига, иссиқликка, касалликларга бардошли, дон сифати юқори бўлган юмшоқ ва қаттиқ буғдой навларини яратиш ҳамда бирламчи уруғчилигини такомиллаштиришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

илк бор республиканинг сув билан кам таъминланган суғориладиган майдонларида (Мирзачўл шароитида) юмшоқ ва қаттиқ буғдойнинг интродукция қилинган жаҳон коллекцияси нав намуналарининг қимматли хўжалик белги ва хусусиятлари аниқланган;

юмшоқ, қаттиқ буғдойнинг ҳар хил экологик-географик гуруҳларига баҳо берилган ва серҳосил, қурғоқчиликка, иссиқликка, касалликларга ва шўрга чидамли бўлган манбалари аниқланган;

Мирзачўл шароитда ташқи муҳитнинг ноқулай шароитларига, иссиқликка, қурғоқчиликка ва касалликларга чидамли, эртапишар, серҳосил, юқори сифатли  белгиларини мужассамлаштирган дурагайлар яратиш учун четдан келтирилган навлар билан маҳаллий навларни чатиштириш йўлга қўйилган;

олинган дурагайларда қимматли хўжалик белги ва хусусиятларининг ирсийланиши ҳамда селекция ишлари олиб борилиши натижасида янги нав линиялар яратилган;

генетик келиб чиқиши узоқ бўлган хориждан келтирилган навлар билан маҳаллий навлар иштирокида 25 та комбинацияда Ғ₁ авлодлар ажратиб олинган ва доминантлик ҳамда тўлиқ ирсийланиш белгилари аниқланган;

жаҳон коллекциясидан танлаб олинган нав ва намуналар билан маҳаллий навларни чатиштириш асосида 25 та комбинацияда яратилган Ғ₁ ва Ғ₂ авлодларида дурагайларнинг ўсимлик бўйи, бошоқ узунлиги, бошоқдаги донлар сони, 1000 та дон вазни каби белги хусусиятларининг ирсийланиши исботланган;

қимматли хўжалик белги ва хусусиятлари асосида қурғоқчилик, иссиқлик, шўрга ҳамда занг касалликларига чидамли, серҳосил, дон сифати юқори бўлган юмшоқ буғдойнинг «Баҳор-1», «Истиқлол-20», «Семуруғ» ва қаттиқ буғдойнинг «Истиқболли» навлари яратилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Юмшоқ ва қаттиқ буғдойнинг юқори сифатли селекцион манбаларини яратиш ва тур ичида мураккаб дурагайлаш бўйича олиб борилган селекцион тадқиқотлар натижалари асосида:

бошоқли дон экинларини етиштириш бўйича «Суғориладиган майдонларда бошоқли дон экинларини етиштириш бўйича тавсиялар», «Жиззах вилоятида буғдойчиликнинг илмий-амалий асослари», «Иқлим ва об-ҳаво шароитлари ўзгаришининг лалмикор экинлар ҳосилдорлигига таъсири» ва «Лалми ерларда бошоқли дон экинларини етиштириш» тавсияномалари ишлаб чиқилган ва тасдиқланган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2018 йил 30 январдаги 02/21-74-сон маълумотномаси). Натажада ушбу тавсияномалар суғориладиган ва лалмикор майдонларда бошоқли дон экинларидан юқори ва сифатли дон ҳосили олишга хизмат қилган;

қимматли хўжалик белгиларига эга ҳосилдор, қурғоқчиликка, иссиқликка ва занг касалликларга чидамли кузги юмшоқ буғдойнинг «Баҳор-1», қаттиқ буғдойнинг «Истиқболли» навлари яратилган экин учун қишлоқ хўжалиги экинлари Давлат реестрига киритилган (Қишлоқ хўжалиги экинлари навларини синаш давлат комиссиясининг 2018 йил 9 февралдаги 53/4-144-сон малумотномаси). Бунинг натижасида юмшоқ ва қаттиқ буғдойнинг қурғоқчилик, иссиқлик ва касалликларга чидамли, «Баҳор-1» ва «Истиқболли» навларидан гектаридан 10-15 центнергача қўшимча дон ҳосили олишга эришилган;

қурғоқчиликка, иссиқликка ва занг касалликларга чидамли юмшоқ буғдойнинг «Семуруғ», «Истиқлол-20» навлари яратилган истиқболли навлар рўйхатига киритилган (Қишлоқ хўжалиги экинлари навларини синаш давлат комиссиясининг 2018 йил 9 февралдаги 53/4-144-сон малумотномаси). Натижада буғдойнинг қурғоқчилик, иссиқлик ва касалликларга чидамли «Истиқлол-20» ва «Семуруғ» навларидан гектаридан 10-11 центнергача қўшимча дон ҳосили олинган;

республиканинг суғориладиган майдонларида 2013–2017 йилларда юмшоқ буғдойнинг янги яратилган «Баҳор-1» нави 23,5 гектар, «Истиқлол-20» нави 101,5 гектар, «Семуруғ» нави 242 гектар ва қаттиқ буғдойнинг «Истиқболли» нави 24,0 гектар жами 391 гектар майдонга жорий этилган. (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2018 йил 30 январдаги 02/21-74-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида ушбу навлардан андоза навларга нисбатан гектаридан 6,8-10,5 центнергача қўшимча дон ҳосили олиниб, иқтисодий самарадорлик 380,0-550,0 минг сўмни, рентабеллиги 28-36 фоизни ташкил этган.