Утениязов Абатбай Курбаниязовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Кадмий теллуриди асосидаги инжекцион фотоқабулкилгичлардаги электрон жараёнлар», 01.04.10–Яримўтказгичлар физикаси (физика-математика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.2.PhD/FM101.
Илмий раҳбар: Мирсагатов Шавкат Акрамович, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Физика-техника институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Физика-техника институти, Ион-плазма ва лазер технологиялари институти, Самарқанд давлат университети, DSc.27.06.2017.FM/T.34.01.
Расмий оппонентлар: Мамадалимов Абдугафур Тешабаевич, физика-математика фанлари доктори, академик; Аюханов Рашид Ахметович, физика-математика фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тошкент ахборот технологиялари университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади:донадорлиги устунсимон тузилишга эга бўлган p-CdTe юпқа қатламлари асосида ички кучайтириш хусусиятига эга бўлган инжекцияли фотоқабулқилгични яратиш ва унда кечадиган электрон жараёнларни аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Al–Al2O3–p-CdTe–MoO3–Mo-тузилмадаги ток ўтказиш механизм-лари МОЯЎ-тузилмаларга хос бўлган, тўртта соҳадан иборат бўлган хажмий зарядлар билан чекланган токлар механизми билан аниқланиши топилган. Биринчи соҳа чизиқли, иккинчи соҳа чуқур жойлашган қамраб олувчиларнинг тўлиши билан боғлиқ квадрат, учинчи соҳа рекомбинация жараёнида электронларнинг икки сатҳли комплекслар томонидан секинлаштирилиши билан боғлиқ токнинг кескин ошиши ва саёз қамраб олувчиларнинг тўлдирилиши ҳисобига квадрат боғлиқликка ўтадиган кўринишга ўтиши аниқланган;
база соҳаси қалинлигининг камайиши спектрнинг киритмалар соҳасида фототашувчилар генерациясида қатнашувчи киритмалар миқдорининг камайиши ҳисобига хусусий ютиш соҳасида фотоезгирликнинг ошишига олиб келиши тажрибада кўрсатилган;
ультратовушли таъсир сирт потенциалининг ψS ≈ 0.17 eV дан ψS ≈ 0.25 eV гача ошишига сабаб бўладиган нуқсонларнинг тартибланишига олиб келиши натижасида тўғри ток ортиб, тескари ток камайиши тасдиқланган;
Al–Al2O3–p-CdTe–MoO3–Mo-тузилмада бирламчи фототокнинг кучайиш коэффициенти ёритилганликнинг кичик интенсивлигида ва кучланишнинг тўғри йўналишларида юқори қийматлар қабул қилиши асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
кадмий теллуриди асосида ярим ўтказгичли тузилмаларни олишнинг оптимал технологик режимлари Ф-2-37 рақамли «Яримўтказгичларда лазерли индукцияланган нуқсонлар ҳосил бўлишининг ночизиқли жараёнлари» (2012-2016 йй.) фундаментал лойиҳада металл-ярим ўтказгич чегарасидаги сирт зарядларнинг фотосезгир тузилмаларнинг ток характеристикаларига таъсирини бартараф қилишда қўлланилган (Ўзбекистон Республикаси Фан ва технологиялар агентлигининг 2017 йил 7 ноябрдаги ФТА-02.11/1043-сон маълумотномаси). Илмий натижалардан фойдаланиш инжекцияли фотоқабуллагичлар ва фотодиодларнинг эксплуатация жараёнидаги ишончлилигини назорат ва башорат қилишнинг экспресс услубини ишлаб чиқиш имконини берган;
сирт потенциалини бошқаришнинг физикавий усуллари Т15МН-001 рақамли «Қопланган тиббиёт асбобларига металлоценлар ва фуллерид металларнинг физик ва антибактериал ҳусусиятларини тадқиқ қилиш ва медицина асбобларида қўллаш имкониятларини аниқлаш» (2015-2017 йй.) халқаро лойиҳада гетероўтишли тузилмаларда сирқиш токларини камайтириш учун қўлланилган (Беларусь Миллий ФА Иссиқлик ва масса алмашинуви институтининг 2017 йил 21 декабрдаги маълумотномаси). Илмий натижалардан фойдаланиш гетеротузилмалардаги сирқиш токларини ўн баравар камайтириш имконини берган.
