Қаршиев Муродулла Тўраевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Енгил бензин фракциясини изомеризациялаш жараёни учун катализатор олиш технологиясини ишлаб чиқиш», 02.00.08 – Нефт ва газ кимёси ва технологияси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.4.PhD/Т3226.
Илмий раҳбарлар: Махмудов Мухтор Жамолович, кимё фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Бухоро муҳандислик-технология институти, DSc.03/28.02.2022.Т.101.01.
Расмий оппонентлар: Абдурахманов Олим Рустамович, техника фанлари доктори, профессор; Игамкулова Наргиса Абдувалиевна, кимё фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Қорақалпоқ давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: енгил бензин фракциясини каталитик изомеризациялаш жараёни учун алюмопалладийли катализатор олиш технологиясини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
изомеризация жараёнларида кимёвий реакция тезлиги константаси 5,61 1/сек бўлганда бензолни гидрирланиши илмий асосланган;
бензин фракциялари углеводородларини изомеризация жараёнларида ўзгариш схемаси ишлаб чиқилган;
хлорланган алюминий оксиди юзасида Льюис кислота марказлари ва Бренстед кислота марказлари мос равишда 62 ва 41 мкмоль/г миқдорларда мавжудлигини илмий асосланган;
0,1% миқдорда катализаторга палладийнинг қўшилиши катализаторнинг умумий кислоталигини 103 дан 83 мкмоль/г гача пасайтириши исботланган;
б.қ.ҳ. – 700С ҳароратлар оралиғида қайновчи бензин фракцияси 0,2 % палладий сақлаган алюмопалладийли катализаторида 140 0С ҳарорат ва 3 МПа босим остида изомеризатнинг октан сони 70 дан 82 пунктгача ошгани исботланган;
шимдириш усулида хлорланган алюминий оксиди ва палладий нитрат тузи асосида алюмопалладийли катализатор олишнинг приципиал технологик схемаси ва катализаторнинг олиш рецептураси ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Енгил бензин фракциясини изомеризациялаш жараёни учун катализатор олиш технологиясини ишлаб чиқиш бўйича олинган натижалар асосида:
синтез қилинган Al2О3-Cl/Pd-2 ва Al2О3-Cl/Pd-3 катализаторлари “Ўзбекнефтегаз” АЖ “Муборак газни қайта ишлаш заводи”да изомеризация жараёнларига жорий этилган (“Ўзбекнефтегаз” АЖ “Муборак газни қайта ишлаш заводи”нинг 2022 йил 7 ноябрдаги 935/G‘K-11-сон маълумотномаси). Натижада, таркибида ароматик углеводородлар миқдори Евростандартларга жавоб берувчи АИ-95 ва АИ-98 автомобил бензинлари ишлаб чиқариш имконини берган;
Al2О3-Cl/Pd-3 юқори фаолликка эга изомеризация катализаторларини ишлаб чиқариш технологияси “Ўзбекнефтегаз” АЖ “Муборак газни қайта ишлаш заводи” нинг “2025-2030 йилларда амалиётга жорий этиш истиқболли ишланмалари рўйхати” га киритилган (“Ўзбекнефтегаз” АЖ “Муборак газни қайта ишлаш заводи”нинг 2022 йил 7 ноябрдаги 935/G‘K-11-сон маълумотномаси). Натижада, тадқиқот усулида октан сони 70 пунктга эга енгил бензин фракциясидан тадқиқот усулида октан сони 82,9 пунктга эга бўлган юқори октанли бензин компоненти ишлаб чиқариш имконини беради.