Sayt test rejimida ishlamoqda

Эрназарова Дилрабо Қўшбоқовнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Gossypium L. туркуми аллополиплоид турлари туричи ва турлараро дурагайларининг генетик хусусиятларини, уларнинг филогенияси билан боғлиқ ҳолда ўрганиш», 03.00.09 – Умумий  генетика (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.2.DSc/B166.
Илмий маслаҳатчи: Санамьян Марина Феликсовна, биология фанлари доктори, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти DSc 02/30.12.2019.B.53.01.
Расмий оппонентлар: Набиев Сайдиғани Мухторович, биология фанлари доктори, профессор; Эгамбердиева Саида Абдисаматовна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Эргашев Ибрагим Ташкентович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: G.hirsutum L., G.tricuspidatum Lam., G.barbadense L., G.darwinii Wаtt. тетраплоид турларининг ёввойи, рудерал ва маданий-тропик шаклларининг систематик ўрнини, филогенетик муносабатлар даражасини аниқлаш натижасида амалий селекцияда фойдаланиш учун қимматли хўжалик белгили донорлар ажратиб олишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор морфохўжалик хусусиятларни тавсифлаш асосида G.hirsutum L., G.tricuspidatum Lam., G.barbadense L. турлари хилма-хилликлари ҳамда G.darwinii Wаtt тури иштирокида олинган туричи ва турлараро F1 дурагайларининг генетик потенциали баҳоланган;
ssp.punctatum var.gambia, ssp.mexicanum var.microcarpum palmerii шакллари иштирокидаги F1 дурагайларида  бир қатор цитогенетик бузилишлар (чанг ҳаётчанлиги ва мейотик индекснинг пасайиши, МI  босқичида унивалент хромосома ассоциацияларининг мавжудлиги) бу шаклларнинг туричида алоҳидалиги исботланган; 
туричи ва турлараро F1 дурагайларини цитогенетик таҳлил қилиш натижасида бир қатор дурагайларда хромосомаларнинг квадривалент ассоциациялари мавжудлиги, дурагайлашда иштирок этаётган шаклларнинг кариологик жиҳатдан гетероген эканлиги аниқланган; 
туричи ва турлараро F1 дурагайларида тола узунлиги белгиси асосан тўлиқсиз ва ўта доминантлик ҳолатида ирсийланиши исботланган, айрим турлараро F2  дурагайларида ижобий трансгрессия аниқланган, бу трансгрессив шакллар асосида тола узунлиги 38,0-40,9 мм бўлган бошланғич ашёлар («Т-528», «Т-594», «Т-1221», «Т-1366», «Т-1392», «Т-1446», «Т-1552», «Т-1573», «Т-1616», «Т-1642», «Т-1747», «Т-1769», «Т-1782») ажратиб олинган;
жаҳон бозорида рақобатбардош навларни яратишда, генетика-селекция тадқиқотлари учун бошланғич материаллари танлашни осонлаштиришга хизмат қилувчи, янги дурагай шакллар олишда юқори самарадорликни таъминловчи G.hirsutum L., G.tricuspidatum Lam., G.barbadense L., G.darwinii Watt туричи ва турлараро хилма-хилликларининг янги филогенетик дарахти (шажараси) ишлаб чиқилган; 
туричи (G.hirsutum L.) ва турлараро  (G.hirsutum L., G.tricuspidatum Lam., G.barbadense L., G.darwinii Watt) дурагайлаш натижасида фойдали хусусиятларга эга бир қатор янги қимматли бошланғич ашёлар яратилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Gossypium L. туркуми аллополиплоид турлари туричи ва турлараро дурагайларининг генетик хусусиятлари, уларнинг филогенияси бўйича олинган илмий натижалар асосида:
яратилган тизма (Генофонд-3 нави) Самарқанд вилояти Нарпай туманидаги “Ойтўла” фермер хўжалиги 10 га майдонига жорий қилинган (Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгашининг 2022 йил 24 августдаги 01/03-2199-сон маълумотномаси). Натижада, яратилган навдаги қимматли хўжалик белгилар шу ҳудуд учун районлашган андоза (Султон ҳамда Омад) навларникига нисбатан бирмунча юқори бўлиш имконини берган; 
F2 авлод дурагай комбинацияларидан тола узунлиги 38,0 мм дан юқори, битта кўсакдаги пахта вазни 6,0 г дан юқори бўлган бошланғич манбалар Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институтининг “Ғўза генофонди” ноёб объекти коллекциясига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2022 йил 26 августдаги 4/1255-2072-сон маълумотномаси). Натижада, битта кўсакдаги пахта вазни, тола узунлиги каби белгилари юқори бўлган янги намуналар билан коллекцияни бойитиш имконини берган; 
F2 авлод дурагай комбинациялари орасидан кўсак вазни 5,5 г дан ортиқ ва тола узунлиги 38,0-40,9 мм шакллар бошланғич манба сифатида ФА-А-ҚХ-2018-26-“Ғўзанинг G.hirsutum L. турининг янги нав ва тизмалари популяцияларини турғунлигини сақланиши жараёнларини ўрганиш, навдор, оригинал ва элита уруғлик етиштириш” мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2022 йил 26 августдаги 4/1255-2072-сон маълумотномаси) Натижада, ҳосилдор, тола узунлиги юқори бўлган ғўзанинг янги истиқболли шакл ва линияларини ажратиб олиш имконини берган;
Gossypium L. туркуми аллополиплоид турлари туричи ва турлараро дурагайларининг генетик хусусиятлари, уларнинг филогенияси бўйича олинган натижаларга  юқори импакт факторга эга бўлган учта чет эл илмий мақоласида ҳаволалар келтирилган (Plant Molecular Biology Reporter, 2022. DOI: 10.1007/s11105-022-01347-5 – Scopus IF-1.80; Agronomy MDPI. 2022; Volume 12, Issue 6, 10.3390/agronomy12061381 – Web of Science IF-3.94; Frontiers in Plant Science. 2022 13. 10.3389/fpls.2022.906472 – Scopus IF-6.62). Натижада, Gossypium L. туркуми тетраплоид турларининг туричи ва турлараро дурагайлаш асосида олинган ўсимликларида морфобиологик белгиларининг ирсийланиш қонуниятларини асослаш имконини берган. 

Yangiliklarga obuna bo‘lish