Сапаева Райхон Бобожоновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
“Қариндош бўлмаган тиллар фраземаларининг антропоцентрик қиёси (ўзбек ва немис тиллари мисолида)”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари). 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.1.PhD/Fil2292.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Урганч давлат университети.
Илмий раҳбар: Тиллаева Миясар Батировна, филология фанлари номзоди, доцент.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Урганч давлат университети,  PhD.03/30.12.2019.Fil.55.02.
Расмий оппонентлар: Маматов Абди Эшанкулович, филология фанлари доктори, профессор; Чўпонов Отаназар Отажонович, филология фанлари доктори, доцент. 
Етакчи ташкилот:   Қорақалпоқ давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади қариндош бўлмаган, хусусан, ўзбек ва немис тилларидаги фраземалар ҳамда уларнинг тилларда акс этиши масаласини антропоцентрик нуқтаи назардан очиб беришдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
немис ва ўзбек тилларидаги турли хил компонентли фразеологизмларнинг келиб чиқиши  ва пайдо бўлиши табиий, ижтимоий, иқтисодий, маданий, ақидавий муҳит каби мезонлар билан боғлиқлиги мисоллар қиёси асосида далилланган;
         қариндош бўлмаган тиллардаги фраземаларнинг  хусусиятлари турфалиги объектив ва субъектив омиллар орқали асосланиб, фраземаларнинг таркибий таҳлили айрим қонуниятлар ечими эканлиги тарихий  луғавий бирликлар таркибли фраземалар мисолида аниқланган; 
          ўзбек ва немис тилларидаги фраземаларнинг шаклий ва мазмуний мувофиқлик даражаси ўзбек ва немис тилларида шаклан мувофиқ фраземалар, шаклан фарқланувчи фраземалар, қисман мувофиқ фраземалар тарзида таснифланган ҳамда уларни вужудга келтирган омиллар аниқланган;
    фраземаларни шакллантирувчи омиллар ва уларнинг тилда акс этиши масаласида халқларнинг оламни англашдаги умумий ва хусусий жиҳатлари фраземалар шаклланишида бош омил эканлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Қариндош бўлмаган ўзбек ва немис тиллари фраземаларининг антропоцентрик қиёси тадқиқи юзасидан олинган илмий натижалар асосида:
немис ва ўзбек тилларидаги турли хил компонентли фразеологизмларнинг келиб чиқиши  ва пайдо бўлиши табиий, ижтимоий, иқтисодий, маданий, ақидавий муҳит каби мезонлар билан боғлиқлиги мисоллар қиёси асосида далилланганлиги хулосаларидан Т.Н.Қори-Ниёзий номидаги Ўзбекистон Педагогика фанлари илмий тадқиқот институти Қорақалпоғистон филиалида бажарилган А1-ХТ-0-92997-рақамли “Ёшларни умуминсоний, миллий ва тарихий қадриятлар уйғунлиги асосида маънавий-ахлоқий тарбиялашнинг муаммолари” мавзусидаги амалий ва Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий тадқиқот институтида 2017-2020 йилларда бажарилган ФА-Ф-1-005-рақамли “Қорақалпоқ фольклоршунослиги ва адабиётшунослиги тарихини тадқиқ қилиш” мавзусидаги фундаментал лойиҳаларини амалга ошириш жараёнида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2022 йил 19 сентябрдаги 242-сонли маълумотномаси). Натижада лойиҳа мазмунининг немис ва ўзбек тилларидаги турли хил компонентли фразеологизмлар билан бойишига эришилган; 
анъанавий ва субстанционал тилшунослик назариялари, замонавий тилшуносликнинг асосий тушунча ва тамойиллари ҳамда таҳлил методлари, ҳозирги замон инглиз ва немис тили семасиологияси ва лексикографиясининг назарий ва амалий аспектлари, тил ва нутқ бирликларини замонавий тилшуносликнинг парадигматик тамойиллар асосида таҳлил этиш натижаларидан Erasmus+ dasturinig 585845-EPP-1-2017-1-ES-EPKA2-CBHE-JP: “Development of the interdisciplinary master program on Computational Linguistics at Central Asian universities” грант лойиҳасида фойдаланилган. (Урганч Давлат университетининг 2022  йил 20  сентябрдаги 04-209/82-сонли маълумотномаси). Натижада матннинг лексик-семантик воситалари деривацион аспектининг назарий ҳамда амалий асосларидан профессор-ўқитувчилар учун қўлланма яратиш ва уни тадбиқ қилиш самарадорлиги ошган;
ўзбек ва немис тилларидаги фраземаларнинг шаклий ва мазмуний мувофиқлик даражаси ўзбек ва немис тилларида шаклан мувофиқ фраземалар, шаклан фарқланувчи фраземалар, қисман мувофиқ фраземалар тарзида таснифланган ҳамда уларни вужудга келтирган омиллар аниқланган хулосалардан Хоразм Маъмун академиясида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 20 мартдаги “Муҳаммад Ризо Эрниёзбек ўғли Огаҳий таваллудининг 210 йиллигини нишонлаш ҳамда Хива шаҳрида Огаҳий ижод мактабини ташкил этиш тўғрисида”ги 238-сонли қарори 3-бандига мувофиқ амалга оширилган Огаҳий “Асарлар” силсиласининг 6-,8-, 9-жилдларини нашрга тайёрлаш ва чоп этишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Хоразм Маъмун академиясининг 2022  йил 4 апрелдаги 60/2-22-сон маълумотномаси). Натижада мазкур жилдлардаги туркий сўзларнинг тўғри ўқиш, талқин қилиш ва атрофлича изоҳлаш имкони яратилган;
ўзбек ва немис тилларидаги фразеологик бирликларнинг антропоцентрик тадқиқи натижаларидан манбалардаги тарихий номларнинг маъноларини тушунтиришда, Хива “Ичан-Қалъа” давлат музей-қўриқхонасига қарашли музейлардаги экспонатлар мазмунини шарҳлашда, маҳаллий номларни хорижлик сайёҳларга тарғиб қилишда фойдаланилган. (Ўзбекистон Республикаси Туризм ва маданий мерос вазирлиги ҳузуридаги маданий мерос агентлиги “Ичан-Қалъа” давлат музей-қўриқхонасининг 2022 йил 1 апрелдаги 119-сон маълумотномаси). Натижада маҳаллий ва хорижий сайёҳларнинг тарихий номлар, ватанимиз тарихи ҳақидаги билимлари қатор муҳим факт ва маълумотлар билан бойишига эришилган.