Касимова Зиёда Мовлон қизи
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи): “Ўзбек тилидаги реалияларнинг семантик тадқиқи”, 10.00.01 –Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.2.PhD/Fil2385.
Илмий раҳбар: Холманова Зулхумор Турдиевна, филология фанлари доктори, профессор 
Диссертация бажарилган муассаса: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети,  DSc.03/25.08.2021.Fil.01.16.
Расмий оппонентлар: Йўлдошев Маъруфжон Муҳаммаджонович, филология фанлари доктори, профессор; Усманова Шоира Рустамовна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институти
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади  ўзбек тили реалиялари семантикасидаги  миллий-маданий белгиларни аниқлаш, ахборот бериш, коннотатив, эмоционал-экспрессив функцияларини таҳлил қилиш, реалиялар семантикасининг ўзбек тилидаги ва таржима матнларда ифодаланиш даражасини очиб беришдан иборат. 
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
бадиий матндаги  реалия бирликлар маълум нарса-буюм ҳақида ахборот бериш билан бирга шу воқеликнинг лисоний моделида акс этган миллий-маданий семалар, когнитив белги ва прагматик маънони ҳам ифодалаш функцияси очиб берилган;
асоси реалиялардан таркиб топган ўхшатишлар ва барқарор бирикмаларда лингвокультурологик, яъни тил, миллий маданият ва менталитет муносабатларни ифодалаш масаласи ўрганилиб, реалияларнинг миллий-ментал хусусиятлари инсон руҳиятига таъсир этиши аниқланган;
ўзбек тилидаги реалия бирликларни таржима қилиш масаласи таҳлил қилиниб, реалиялар семантикасининг таржима матнларда тўлиқ ифодаланишини таъминлаш мақсадида асосан транслитерация ва изоҳлаш усулларидан фойдаланиш зарурлиги очиб берилган;
таржима жараёнида тарих, этнография, миллий либослар, архитектура, диншунослик ва бошқа соҳалар бўйича билим ва ахборотнинг зарурлиги асосланган.  
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек тилидаги реалияларнинг семантик тадқиқи мавзусида олиб борилган илмий тадқиқот натижалари асосида:
“Халқ оғзаки ижоди – адабиёт тарихининг биринчи қисмини ҳамда сўз санъатининг асосини ташкил этиши; фольклор асарлари ҳамиша жонли ижро билан алоқада бўлиши; халқ оғзаки ижодидаги куй ва наволар, миллий-маросим қўшиқлари, мақол ва фразеологизмлар асарнинг бадиий қийматини ошириши, воқеа-ҳодиса ва образларни жонли тасвирлашга хизмат қилиши, атроф-воқелик борасидаги тасаввурларини кенгайтириши, бадиий асарда қўлланган мақоллар ва маталларни ўзга тилга таржима қилиш орқали туркий халқлар оғзаки ижод намуналарини кенг тарғиб қилиш”га оид назарий ғоя ва амалий аҳамиятга эга таклиф-тавсияларидан Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Тошкент Давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида филология фанлари номзоди Абдумурод Тилавов раҳбарлигида 2017-2020-йилларда бажарилган ПЗ-20170927147–“Қадимги даврлардан ХIII асргача бўлган туркий ёзма манбалар тадқиқи” мавзусидаги амалий лойиҳасининг учинчи босқичидаги режалар ижросини таъминлашда фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2022 йил 6 июлдаги 04/1-2250-сон маълумотномаси). Натижада асоси реалиялардан таркиб топган ўхшатиш, мақол ва маталларда халқнинг дунёни тасаввур этиши ва англашидаги ўзига хосликни аниқлаш имконини берган;
давлат илмий-техника дастурлари доирасида бажарган BV-Atex-2018 (143) рақамли “Кўзи ожиз шахслар учун компьютер техникасидан фойдаланиш, матнларни ўқиш ва ёзиш имконини берувчи ўзбек тилига асосланган гапирувчи дастурий таъминот ва овоз синтезаторини ишлаб чиқиш” мавзусидаги амалий грант лойиҳаси асосида “UzNutq Sintezator” компьютер дастури” ва “Ўзбек тили ўзлашма сўзларининг урғули луғати”ни ишлаб чиқиш ва яратишда диссертацияда илгари сурилган қарашлар ва назарий хулосалар, жумладан, ўзбек тилидаги реалия бирликлардан матнда фойдаланиш гапнинг синтагмаларга бўлиниши билан боғлиқлиги, гапнинг синтактик структурасини тушуниш гапни таркиб топтирувчи сўзларга, жумладан, реалия-сўз, реалия-ибораларга ажрата олиш қобилияти билан алоқадорлиги, ўзбек тилидан рус тилига транслитерация усулида таржима қилинган реалияларда урғунинг берилиши борасидаги маълумотларга таянилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2022 йил 6 июлдаги 04/1-2251-сон маълумотномаси). Натижада ўзбек тилидаги гапларни синтагмаларга бўлинишида реалия бирликларнинг ўрни ва аҳамиятини аниқлаш имконини берган;
ҳар бир халқнинг олам манзараси тасвирида ўзига хос миллий-маданий хусусиятлар мужассамлашгани ва бир неча тиллар лексикаси таққосланганда тиллардан бирининг семантикасида тушунча ифодалашдаги бўшлиқлар мавжудлиги; ўзбек тилидаги миллий-маданий сўзлар, яъни реалиялар ва уларнинг семантикасини ўрганиш тилшуносликдаги муҳим масалалардан эканлиги; ош, тўн (чопон), нон, дўппи, бешик, дастурхон каби миллий-маданий сўзларнинг семантикасига оид хулосалардан “Ўзбекистон тарихи” телеканалида эфирга узатилган “Тақдимот” кўрсатувининг сценарийсини шакллантиришда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2022 йил 28 июлдаги 02-06-1191-сон маълумотномаси). Натижада мазкур дастур учун тайёрланган материалларнинг мазмуни мукаммаллашган, илмий далилларга бой бўлишини таъминлаш имконини берган.