Жалолов Хуршидбек Хуррам ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ғўза дурагайларида қимматли хўжалик белгиларининг чигит туки рангига боғлиқ ҳолда ирсийланиши», 06.01.05–Селекция ва уруғчилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.1.PhD/Qx18.
Илмий раҳбар: Рахмонқулов Саид-Акбар Рахмонқулович, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети ва Андижон қишлоқ хўжалик институти, DSc.27.06.2017.Qx.13.01.
Расмий оппонентлар: Эргашев Ибрагим Ташкентович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Ризаева Сафия Мамедовна, биология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ғўзада қимматли хўжалик белгиларининг чигит туки рангига боғлиқ ҳолда ирсийланиши, белгиларнинг ижобий мажмуига эга бўлган оила ва тизмаларни ажратиш ҳамда бошланғич ашё сифатида селекцион-генетик жараёнларга тавсия этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор ғўзада чигит туки турли рангга эга бўлган тизмаларни диаллель тизимида чатиштириш асосида дурагайлар олишга эришилган;
чигит туки рангининг 2 та генлар билан назорат қилиниши ҳамда белгининг Ғ2 дурагайларда генларнинг комплементар ва эпистатик таъсири остида ирсийланиши аниқланган;
олинган Ғ1-Ғ3 дурагайларида қимматли хўжалик белгиларининг ирсийланиши ва чигит туки рангига кўра қимматли хўжалик белгиларининг бир-бири билан боғлиқлиги аниқланган;
чигит туки турли рангдаги тизмаларнинг ижобий белгилари бир генотипда жамланган дурагайлар ажратиб олинган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ғўза дурагайларида қимматли хўжалик белгиларининг чигит туки рангига боғлиқ ҳолда ирсийланиши бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:
қимматли хўжалик белгилари мажмуига эга янги «С-211», «С-2120» ғўза навлари яратилган (Қишлоқ хўжалик экинлари навларини синаш давлат комиссияси 2018 йил 15 январдаги 53-4/25-сон маълумотномаси). Натижада мазкур ғўза навларидан андоза навга нисбатан гектаридан 3-5 центнер қўшимча пахта ҳосили олинган ва тезпишарлик ҳисобига биринчи терим салмоғининг ошишига имкон яратилган;
ғўзанинг янгидан яратилган «Истиқлол-14» ва «С-2118» ғўза навларига селекция ютуғига патентлар олинган (NAP 00134), (NAP 00155).
ўрта толали «Истиқлол-14» ғўза нави 2016 йилдан Андижон вилояти учун районлаштирилган ва қишлоқ хўжалик экинлари давлат реестрига киритилган ҳамда мазкур вилоятда 2014 йилда 356 гектар, 2015 йилда 283 гектар, 2016 йилда 680 гектар, 2017 йилда 1285 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2018 йил 24 январдаги 07/20-92-сон маълумотномаси). Натижада «Истиқлол-14» ғўза навидан гектаридан 30-32,0 центнер пахта ҳосили олинган ва андоза навга нисбатан қўшимча 6-8 центнер ва рентабеллик даражаси 16-20 фоизни ташкил этган.
