Kasimov Sherzod Abduzairovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Tarkibida azot, fosfor, kislorod bo‘lgan ligandlar sintezi va ularning ba’zi d-metallar bilan koordinatsion birikmalari», 02.00.01–Noorganik kimyo (kimyo fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.3.PhD/K60.
Ilmiy rahbar: Turaev Xayit Xudaynazarovich, kimyo fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Termiz davlat universiteti va Toshkent kimyo-texnologiya ilmiy-tadqiqot instituti DUK.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: O‘zbekiston Milliy universiteti, DSc.27.06.2017.K.01.03.
Rasmiy opponentlar: Umarov Baqo Bafoevich, kimyo fanlari doktori, professor; Nuralieva Go‘zal Abduxamidovna, kimyo fanlari nomzodi, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Umumiy va noorganik kimyo instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: tarkibida azot, fosfor, kislorod bo‘lgan kompleks hosil qiluvchi polifunksional polimer ligandlarni sintez qilish, ular asosida ba’zi d-metallarning kompleks birikmalarini sorbsiya usulida olish va olingan birikmalarning tarkibi, tuzilishi hamda xossalarini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor tarkibida azot, kislorod, fosfor bo‘lgan kompleks hosil qiluvchi yangi polifunksional polimer ligandlar-poli-N-(gidrazinilmetil)-3,5-bis(metilen)-4-okso-1,3,5-triazinan-1-karbokso-amid (L1); poli-(3-(metilen)-2-okso-5-(((fosfonoksi) metil) karbamoil)-1,3,5-triazinan-1-il) metil fosfat (L2); poli-O,O-bis(2-((2-oksipropilen-3) amino)etil) kaliy ditiofosfat (L3); poli-O,O-bis(2-(dimetilen-amino)etil) kaliy ditiofosfat (L4) sintez qilingan;
sintez qilingan polidentatli polimer ligandlar molekulalarining elektron tuzilishi AM-1, MNDO va RM3 poluempirik kvant-kimyoviy usullarda hisoblangan, ularning geometrik parametrlari, energetik tavsiflari hamda zaryad tekshiruvi asosida koordinatsion bog‘ning eng katta lokallanish markazlari aniqlangan;
sintez qilingan polimer ligandlarning Cu(II), Zn(II), Cd(II), Ag(I) ionlariga nisbatan statik almashinish sig‘imlari aniqlangan va bu metallarning olingan ligandlarda sorbsiyalanish qatori tuzilgan;
ilk bor Cu(II), Zn(II), Cd(II), Ag(I) ionlarining sintez qilingan polimer ligandlar bilan xelat tipidagi 16 ta koordinatsion birikmalari olingan, ularning tarkibi va tuzilishi zamonaviy fizik-kimyoviy tahlil usullari yordamida isbotlangan;
olingan kompleks birikmalarning termik turg‘unlik qatori va barqarorlik doimiyliklari aniqlangan, Pirsonning “qattiq va yumshoq kislota va asoslar” prinsipiga muvofiq komplekslarning barqarorligi L1®L2®L4®L3 hamda Zn(II)®Cd(II)®Cu(II)®Ag(I) qatorlarida ortib borishi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Kompleks hosil qiluvchi polimer ligandlarni sintez qilish va ularning qo‘llanilishi bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
kompleks hosil qiluvchi polimer ligandlar olish usuli uchun O‘zbekiston Respublikasi Intellektual mulk agentligining ixtiro patenti olingan (№IAP 20120263, 3.11.2017 y.). Natijada mahalliy xomashyolar asosidagi kompleks hosil qiluvchi polimer ligand olish usulini yaratish imkoniyatini bergan;
sintez qilingan kompleks hosil qiluvchi polimer ligandlar A13-054+(KA9-003) raqamli «Zamonaviy yadro-fizikaviy metodlar yordamida gidrometallurgiya korxonalari chiqindi eritmalari tarkibidagi nodir metallarni konsentrlash va ajratish» (2012-2014 yy.) mavzusidagi loyihada nodir metallarni ularga xalaqit beruvchi rangli metallardan ajratish uchun, F-7-28 raqamli «To‘rtlamchi azot va fosfor birikmalari asosida binar ekstragentlar sintezi va ularning nodir metallar bilan koordinatsion birikmalari» (2012–2016 yy.) mavzusidagi loyihada yangi koordinatsion birikmalar sintez qilish uchun foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fan va texnologiyalar agentligining 2017 yil 15 dekabrdagi FTA-02-11/1308-son ma’lumotnomasi). Natijada gidrometallurgiya sanoati chiqindi suvlari tarkibidagi qimmatbaho metall ionlarini konsentrlash va ajratib olishga imkon beruvchi yangi kompleks hosil qiluvchi polimer ligandlar yaratilgan.
