Ризаев Шуҳрат Худойбердиевичнинг

фан доктори (DSс) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Зарафшон воҳаси ғаллазорларида тарқалган бегона ўтлар, уларга қарши агротехник ва кимёвий курашиш тадбирларининг самарадорлиги», 06.01.01–Умумий деҳқончилик. Пахтачилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.1.DSc/Qx7.

Илмий маслаҳатчи: Мўминов Комил Мўминович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд қишлоқ хўжалик институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.27.06.2017.Qx.42.01.

Расмий оппонентлар: Ўразматов Назир, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, катта илмий ходим; Ирназаров Исматулла Ирназарович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Ибрагимов Одилжан Олимжонович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори.

Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Зарафшон воҳасининг суғориладиган типик ва ўтлоқи бўз тупроқлари шароитида кузги буғдой бегона ўтларига қарши курашишда тупроққа асосий ишлов бериш усуллари, чуқурлиги, гербицидлар тури ва меъёрларини мажмуада уйғунлашган ҳолда қўллаш ҳисобига кузги буғдойдан юқори ва сифатли ҳосил олишни таъминлайдиган агротехнологияни ишлаб чиқишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

илк бор Зарафшон воҳасининг юқори, ўрта, қуйи ҳудудларидаги типик ва ўтлоқи-бўз тупроқлари шароитида кузги буғдой етиштириладиган майдонларда тарқалган бегона ўтларнинг оиласи, тури ва зарар келтириш хусусиятлари аниқланган;

ғаллазорларда кўп учрайдиган ёввойи сули ва қўйтикан уруғларини сунъий фон асосида тупроққа асосий ишлов бериш усуллари ва чуқурлигига кўра тупроқ қатламларида тақсимланиши аниқланган;

Зарафшон воҳаси шароитида агротехник ва кимёвий тадбирларни кузги буғдой далаларидаги бегона ўтларга, тупроқ ҳажм массаси, ғоваклиги, сув ўтказувчанлиги ҳамда микроорганизмларга таъсири аниқланган ва энг мақбул ишлов бериш усули, чуқурлиги ва гербицид тури, меъёрлари ишлаб чиқилган;

тупроққа ишлов беришни ҳар йили 30-35 см ёки биринчи йили 30-35 см шудгорланиб, кейинги 2–3- йилларда юза 14-16 см да (чизелланиб) ишлов бериш ҳамда гербицидлардан Атлантис-3,6% 250 г/га ёки Гранстар-75% ДФ 15 г/га + Пума Супер-7,5% 0,8 л/га меъёрларда биргаликда қўллаш кузги буғдойни ўсиши, ривожанишига, илдиз тизимини тарқалишига, дон ҳосили ва сифатини юқори бўлишини таъминлаши аниқланган;

тупроққа асосий ишлов бериш чуқурлиги, гербицид тури ва меъёрларини такрорий экилган маккажўхорининг ўсиши, ривожланиши ва яшил массасига кейинги таъсири аниқланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Зарафшон воҳаси ғаллазорларида тарқалган бегона ўтлар уларга қарши агротехник ва кимёвий курашиш тадбирларининг самарадорлигини аниқлаш бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:

«Зарафшон воҳасида кузги буғдойни бегона ўтлардан ҳимоя қилиш бўйича тавсиянома» ишлаб чиқилган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2017 йил 28 декабрдаги 02/21-644-сон маълумотномаси). Ушбу тавсияларни амалиётга қўллаш натижасида гектаридан 12,1-21,2 центнер қўшимча дон ҳосили олинган;

Зарафшон воҳасининг суғориладиган типик ва ўтлоқи бўз тупроқлари шароитида кузги буғдой етиштиришда тупроққа ишлов бериш ва гербицидларни уйғунлашган ҳолда қўллаш технологияси (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2017 йил 28 декабрдаги 02/21-644-сон маълумотномаси) натижасида тупроқ микрофлорасига таъсири ижобий бўлган ва тупроқ ҳажм массаси 0,04–0,06 г/см³ камайган, ғоваклиги 1,3–2,0 фоизга ортиши таъминланган;

ғалла майдонларида бегона ўтларга қарши тупроққа асосий ишлов беришни 30-35 см ёки биринчи йили кузги шудгорлашни 30-35 см, кейинги 2-3 йилда 14–16 см чуқурликда чизел билан ишлов бериш ҳамда кимёвий курашда Атлантис-3,6% гербицидини 250 г/га ёки Гранстар-75% ДФ гербицидини 15 г/га + Пума Супер-7,5% ни 0,8 л/га меъёрида биргаликда аралаштириб қўллаш агротехнологияси Самарқанд ва Навоий вилоятларининг суғориладиган ерларидаги фермер хўжаликларида 2012–2017 йилларда жами 517,7 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2017 йил 28 декабрдаги 02/21-644-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида гектаридан 471–931 минг сўмгача соф фойда олиниб, рентабеллик даражаси 27,4–36,4 фоизни ташкил этган.