Насириллаев Бахтияр Убайдуллаевичнинг
фан доктори (DSс) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Bombyx mori L. тут ипак қуртининг маҳсулдорлиги ва пиллаларининг технологик хусусиятларини оширишга йўналтирилган танлашнинг генетика-селекция асослари», 06.02.04–Ипакчилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.2DSc/Qx47.
Илмий раҳбар: Умаров Шавкат Рамазанович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ипакчилик илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд қишлоқ хўжалик институти, Чорвачилик ва паррандачилик илмий-тадқиқот институти, DSc.27.06.2017.Qx/V.12.02.
Расмий оппонентлар: Якубов Ахматжон Бакиевич, биология фанлари доктори, катта илмий ходим; Суратбек Юнусович Юсупов, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Соатов Ўткир Ражабович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: тут ипак қуртининг етакчи технологик белгилари бўйича танлашнинг комплекс усулларини ишлаб чиқиш ҳамда юқори маҳсулдор оддий ва жинси нишонланган тизимлар ҳамда саноат дурагайларини яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор пилланинг сифат кўрсаткичларини назорат қилувчи янги мутациялар олишнинг усули генетик жиҳатдан асосланган;
селекциянинг дастлабки босқичи учун ферментларни қўллаш орқали тирик ғумбакли пиллаларни якка чувиш мумкинлиги исботланган;
етакчи технологик белгилар билан яқин коррелятив боғланган, аниқланиши осон бўлган морфологик белгилар – пилланинг донадорлиги ва компактлиги бўйича наслли материални танлаш генетик жиҳатдан асосланган;
суперэлита ва элита уруғларини тайёрлаш босқичида ҳам наслли пиллаларни морфологик белгилар бўйича танлаш мумкинлиги аниқланган;
юқори технологик кўрсаткичларга эга эркак жинсли капалаклардан кўп марта фойдаланиш услубияти ишлаб чиқилган;
тухум рангини белгиловчи +w2 генини сақловчи 10-аутосома фрагментини W-хромосомга транслокация қилишнинг янги услубияти илмий асосланган;
ишлаб чиқилган танлаш усуллари асосида пилланинг юқори маҳсулдорлик ва сифат кўрсаткичларга эга янги селекцион тизимлари ва ички ва ташқи ипак бозорида рақобатбардош янги саноатбоп дурагай комбинациялари яратилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тут ипак қуртининг маҳсулдорлиги ва пиллаларнинг технологик хусусиятларини оширишга йўналтирилган танлашнинг генетика-селекция асослари бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:
тут ипак қуртининг «Олтин водий 2», «Зарафшон», «Гулшан х Нафис», «Нафис х Гулшан» саноат дурагайларига муаллифлик гувоҳномалари олинган (№426, №429, №427, №428), ва республиканинг барча вилоятларида районлаштирилган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2014 йил 31 декабрдаги 318-сон қарори билан тасдиқланган). Натижада мазкур дуругайлардан стандарт дурагайга нисбатан қўшимча 7-11 кг пилла ҳосили олишга эришилган;
тут ипак қуртининг «Олтин водий 1», «Олтин водий 2» дурагайларининг 85 қути уруғлари тайёрланиб, «Фарғона тут ипак қурти уруғчилик» масъулияти чекланган жамиятида етиштириш учун жорий этилган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2016 йил 30 декабрдаги 02/35-1285-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида бир қути ҳисобидан пилла ҳосили 7 кг га ошган ва иқтисодий самарадорлик 70200 сўмни ташкил этган;
«Урганч ипак қурти тухуми» масъулияти чекланган жамиятида «Олтин водий 1» ва «Олтин водий 2» дурагайларининг 45 қути ипак қурти уруғлари тайёрланган ва жорий этилган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2016 йил 30 декабрдаги 02/35-1285-сон маълумотномаси). Натижада 1 қути ҳисобидан 11 кг қўшимча пилла етиштирилган ва иқтисодий самарадорлик 110700 сўмни ташкил этган;
янги дурагайлар Сирдарё ва Хорам вилоятларининг «Қурама», «Элдор Гулмуродович», «Рузмат тойлоқ», «Истиқлол-1» фермер хўжаликларида жами 22,5 қути уруғ ҳажмда жорий этилган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2016 йил 30 декабрдаги 02/35-1285-сон маълумотномаси). Натижада бир қути қурт ҳисобига пилла ҳосили 7,0-9,5 кг га ошишига эришилган ва иқтисодий самарадорлик 90000-99000 сўмга тенг бўлган.
