Хожиев Мехриддин Сулаймоновичнинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри: «Нодавлат нотижорат ташкилотларида бухгалтерия ҳисобини такомиллаштириш», 08.00.08–Бухгалтерия ҳисоби, иқтисодий таҳлил ва аудит (иқтисодиёт фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.2.PhD/Iqt224.

Илмий раҳбар: Каримов Акром Аббасович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент молия институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент молия институти, DSc.27.06.2017.I.17.01.

Расмий оппонентлар: Ибрагимов Абдугапур Каримович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Муқумов Зафар Авазмуротович, иқтисодиёт фанлари номзоди, доцент.

Етакчи ташкилот: Ўзбекистон бухгалтерлар ва аудиторлар миллий ассоциацияси.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: мамлакатни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришда нодавлат нотижорат ташкилотларида бухгалтерия ҳисобини ташкил этиш ва уни такомиллаштиришда аниқланган муаммоларни бартараф этиш бўйича илмий асосланган таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

“Нодавлат нотижорат ташкилоти” тушунчасига ягона ёндашув асосида илмий таклиф берилди ва уларни давлат рўйхатидан ўтказиш учун устав фондининг энг кам чегара миқдори белгиланган;

нодавлат нотижорат ташкилотлари учун илк бор ҳисоб сиёсати ва унинг элементлари, жумладан, ишчи счётлар режаси, ҳужжатлаштириш ва ҳужжатлар айланмаси, харажатларни гуруҳлаш, активлар ва мажбуриятларни баҳолаш ҳамда молиявий ҳисоботга тушунтиришлар ишлаб чиқилган;

нодавлат нотижорат ташкилотларида мақсадли тушумлар ва тижорат фаолиятидан олинган даромадлар тизими таснифланган ҳамда бухгалтерия ҳисобида акс эттириш бўйича тавсиялар ишлаб чиқилган;

молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартлари асосида нодавлат нотижорат ташкилотларида активлар ва мажбуриятлар ҳисобини такомиллаштиришга қаратилган илмий таклифлар ишлаб чиқилган;

нодавлат нотижорат ташкилотларининг мақсадли дастурлари бўйича харажатларини гуруҳлаштириш ва уларни бухгалтерия ҳисобида акс эттириш бўйича илмий-амалий тавсиялар ишлаб чиқилган;

илк бор нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолиятини тугатишда қолган мулкларини тақсимлаш ва уни бухгалтерия ҳисобида акс эттиришга оид таклифлар ишлаб чиқилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Нодавлат нотижорат ташкилотларида бухгалтерия ҳисобини тaкoмиллaштириш бўйичa ишлaб чиқилгaн тaклифлaр aсoсидa:

“Нодавлат нотижорат ташкилоти” тушунчасини норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда ягона ёндашув асосида илмий асосланган таърифи Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 22 январдаги ПФ-5308-сонли Фармони билан тасдиқланган «Фаол тадбиркорлик, инновацион ғоялар ва технологияларни қўллаб-қувватлаш йили»да амалга оширишга оид давлат дастурини (37-банди) бажарилишида ўз аксини топган (Ўзбекистон Республикаси “Тараққиёт стратегияси” марказининг 2018 йил 29 январдаги 0165/18-сон маълумотнома). Мазкур таклифнинг амалиётга жорий этилиши “нодавлат нотижорат ташкилоти” тушунчасини норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда яхлит тусда фойдаланишга ҳуқуқий замин яратган;

нодавлат нотижорат ташкилотларида ҳисоб сиёсатини тузиш ва унинг элементларидан фойдаланиш бўйича услубий кўрсатмаси ишлаб чиқилди (2017 йил 29 сентябрдaги 04-06/329-01-сoн мaълумoтнoмa). Нaтижaда нодавлат нотижорат ташкилотларининг aлoҳидa хусусиятлaри асосида махсус ҳисoб сиёсaти шaкллaнтирилгaн ва уларда мақсадли тушумлар билан боғлиқ хўжалик операциялари ҳисоби такомиллаштирилган;

нодавлат нотижорат ташкилотларини давлат рўйхатидан ўтказиш ва дастлабки фаолиятни ташкил этиш учун устав фондининг энг кам чегара миқдори энг кам иш ҳақининг 100 баравари миқдорида, жумладан, устав фонди таркибининг камида 1/3 қисми пул маблағлари кўринишида, қолган қисми ўз фаолияти учун зарур бўлган бошқа активлар билан шакллантириш таклифи илмий асослаб берилди (2017 йил 10 октябрдaги 116-сoн мaълумoтнoмa). Натижада нодавлат нотижорат ташкилотлар дaвлaт руйхaтидaн ўтишдa ундирилaдигaн бoжлар ва йиғимларни тўлаш ҳамда дастлабки фаолият учун зарур мол-мулкларга бўлган эҳтиёжини қоплаш учун молиявий мустақиллиги таъминланган;

нодавлат нотижорат ташкилотларида мақсадли фойдаланадиган солиқлар ва мажбурий тўловлар бўйича имтиёзларнинг аналитик ва синтетик ҳисобини такомиллаштириш бўйича таклифлар Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 22 январдаги ПФ-5308-сонли Фармони билан тасдиқланган «Фаол тадбиркорлик, инновацион ғоялар ва технологияларни қўллаб-қувватлаш йили»да амалга оширишга оид давлат дастурининг (37-банди) бажарилишида ўз аксини топган (Ўзбекистон Республикаси “Тараққиёт стратегияси” марказининг 2018 йил 29 январдаги 0165/18-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида давлат томонидан нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолиятини молиявий қўллаб-қувватлаш тизимини янада такомиллаштиришга асос бўлган;

нодавлат нотижорат ташкилотларида 8870 – хайрия ва эҳсон тушумлари ва 8880 – уставдаги асосий вазифаларни бажаришда тадбиркорлик фаолиятидан олинган тушумларни ҳисобга олувчи счётлар бўйича таклифлар Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 1 декабрдаги ПФ-5270-сонли “Ногиронлиги бўлган шахсларни давлат томонидан қўллаб-қувватлаш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармони лойиҳасини тайёрлашда ўз аксини топган (2017 йил 29 сентябрдaги 04-06/329-01-сoн ва 7 декабрдаги 10-сoн мaълумoтнoмaлар). Натижада Ўзбекистон нодавлат нотижорат ташкилотлари миллий ассоциацияси тизимидаги ташкилотларга 17,9 млн. сўм хайр-эҳсон тушумлари ва 160,0 млн. сўм қўшимча тадбиркорлик фаолиятидан мақсадли тушумлар ҳисобга олган бўлса, Ўзбекистон ногиронлар жамияти таркибидаги шўъба корхоналар эса 1 йилда қўшимча тадбиркорлик фаолиятидан 183 млн. сўмлик мақсадли тушумлар ҳисобга олинган;

нодавлат нотижорат ташкилоти ўз фаолиятини тугатиш жараёнида қолган мол-мулкларини тақсимлаш ва уни бухгалтерия ҳисобида акс эттириш бўйича илмий-амалий таклифлар Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 22 январдаги ПФ-5308-сонли Фармони билан тасдиқланган «Фаол тадбиркорлик, инновацион ғоялар ва технологияларни қўллаб-қувватлаш йили»да амалга оширишга оид давлат дастурининг (37-банди) бажарилишида ўз аксини топган (2018 йил 29 январдаги 0165/18-сон маълумотнома). Натижада нодавлат нотижорат ташкилотлари ўзини ўзи бошқарувчи юридик шахслиги хусусиятларидан келиб чиқиб, таъсисчи (қатнашчи)ларнинг якуний қарори билан мулкларни тақсимлашни ҳам ўзлари мустақил ҳал қилишларига имконият яратган.