Ганиева Дилдорахон Азизовна 
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Турли тизимдаги тилларга мансуб феълларда синкретизм ва полифункционаллик», 10.00.11 – Тил назарияси, амалий ва компьютер лингвистикаси (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.4.DSc/Fil345. 
Илмий раҳбар: Набиева Дилора Абдуҳамидовна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02.
Расмий оппонентлар: Хошимов Ғанижон Мирзаахмедович, филoлoгия фaнлaри дoктoри, прoфессoр; Маджидова Раъно Уришевна, филoлoгия фaнлaри доктори, профессор; Хамраева Хулкар Хамидуллаевна, филoлoгия фaнлaри доктори, доцент.
Етакчи ташкилот номи: Ўзбекистон Миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади турли тизимга мансуб тиллардаги феълларда синкретизм ва полифункционаллик ҳодисасининг намоён бўлишини очиб беришдан иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўзбек ва инглиз тилларидаги феъллар мисолида синкретизм ҳамда полифункционаллик ўртасидаги тил-нутқ, умумийлик-хусусийлик, имконият-воқелик, моҳият-ҳодиса тушунчалари негизида синкретизмнинг тил ҳодисаси эканлиги, нутқда лингвистик бирликларнинг асосий ва қўшимча функцияларини воқелантириши, бевосита тилнинг онтологик табиатига дахлдор эканлиги очиб берилган; 
полифункционаллик диалектика таълимотига кўра лингвистик бирликларнинг синкретик табиати билан узвий боғлиқ эканлиги, лисоний бирликларнинг синкретиклиги мазмуний тузилишга дахлдорлиги, шакл билан мазмун ўртасидаги асимметрик муносабатни юзага чиқариши кўрсатилиб, уларнинг ёндош лисоний ҳодисалар – дискретизм, полисемия, нейтрализация, контаминация, конверсия, транспозиция билан гомогенлик-геторегенлик асосида фарқланиши аниқланган;  
агглютинатив ва флектив тилларда полифункционалликнинг изоморфизм қонуниятига мувофиқ фонологик, лексик, грамматик сатҳлар учун умумий белги сифатида амал қилиши асослаб берилиб, морфологик сатҳда феълнинг замон, нисбат, майл шакллари орқали турли тизимдаги тилларга хос функционал белгининг агллютинатив тилларда ҳар қайси кўрсаткич алоҳида маъно ифодасига эга бўлиши, флектив тилларда гап бўлакларининг таъсири орқали феълларнинг маъно ва вазифасида ўзгаришлар кузатилиши исботланган;
ўзбек ва инглиз тилларидаги феъллар мисолида имконият сифатида мавжуд бўлган синкретик табиатга эга ҳар қандай лисоний бирликнинг нутқ жараёнида синтагматик муносабатлар орқали бирламчи функцияси билан бирга, иккиламчи функцияларининг воқеланиши, полифункционал хусусиятини намоён этиши аниқланган;
дефинитив шаклларнинг лексик маъно нуқтаи назаридан феъл доирасидан чиқиб кетмаслиги, ҳаракат, ҳолат маъноларини ифодалаши кўрсатилиб, бу шаклларнинг умумий феъл сўз туркумининг финит шаклли феъллар қисмига зидланувчи қутби эканлиги турли тизимдаги феълларнинг отдош, сифатдош ва равишдош функционал шакллари орқали очиб берилган, феъл шаклларида синтактик имкониятнинг намоён бўлиши турлича эканлиги, маъновий ҳамда синтактик жиҳатлар ўртасида номутаносиблик мавжудлиги асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Турли тизимдаги тилларга мансуб феълларнинг синкретик табиати, полифункционал хусусиятларини тадқиқ этиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
дефинитив шаклларнинг лексик маъно нуқтаи назаридан феъл доирасидан чиқиб кетмаслиги, ҳаракат, ҳолат маъноларини ифодалаши кўрсатилиб, бу шаклларнинг умумий феъл сўз туркумининг финит шаклли феъллар қисмига зидланувчи қутби эканлиги турли тизимдаги феълларнинг отдош, сифатдош ва равишдош функционал шакллари орқали очиб берилган, феъл шаклларида синтактик имкониятнинг намоён бўлиши турлича эканлиги, маъновий ҳамда синтактик жиҳатлар ўртасида номутаносиблик мавжудлигига оид илмий назарий хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институти томонидан олиб борилган ФА-А1-Г006 рақамли “Қорақалпоқ халқ қўшиқлари қўлёзма нусхаларини текстологик таҳлил қилиш, нашрга тайёрлаш” (3-жилд) мавзусидаги фундаментал илмий лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2022 йил 3 мартдаги 17.01/46-сон маълумотномаси). Натижада туркий халқлар маданий ҳаётини ўзида акс эттирувчи мақол ва нақллар асосида турли тизимдаги тиллар, хусусан, агглютинатив тиллардан қорақалпоқ тилидаги иборалар, халқ қўшиқлари, нақл-мақолларда қўлланилган феълларнинг нутқ жараёнидаги полифункционал хусусиятлари ёритилган;
феъллар мисолида имконият сифатида мавжуд бўлган синкретик табиатга эга ҳар қандай лисоний бирликнинг нутқ жараёнида синтагматик муносабатлар орқали бирламчи функцияси билан бирга, иккиламчи функцияларининг воқеланиши, полифункционал хусусиятини намоён этишига оид назарий хулосалардан Ўзбекистон давлат хореография академиясида бажарилган ФЗ-2019081663 рақамли “Ўзбек миллий рақс санъатини тарғиб этишга бағишланган веб-сайт ва мультимедиа маҳсулотлари тўпламини яратиш” мавзусидаги илмий-амалий лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон давлат хореография академиясининг 2022 йил 25 февралдаги 1/04-09-сон маълумотномаси). Натижада ҳаракат ва ҳолат ифодаловчи феъллар, уларнинг вазифадош шакллари, бу бирликларнинг синкретик табиати ва нутқ жараёнида воқеланиши, кўмакчи феъл ҳамда модал феълларга хос услубий-семантик хусусиятларни намоён этиш бўйича тавсиялар ишлаб чиқишга, “Хоразм рақс ҳаракатлари номларининг изоҳли луғати”ни яратишда полифункционал хусусиятга эга бўлган номловчи бирликларнинг семантик белгиларини очишга эришилган;
 агглютинатив ва флектив тилларда полифункционалликнинг изоморфизм қонуниятига мувофиқ фонологик, лексик, грамматик сатҳлар учун умумий белги сифатида амал қилиши хусусидаги натижалардан Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетида бажарилган I-OT-2019-42 рақамли “Ўзбек ва инглиз тилларининг электрон (Инсон қиёфаси, феъл-атвори, табиат ва миллий тимсоллар тасвири) поэтик луғатини яратиш” мавзусидаги амалий грант лойиҳасида фойдаланилган (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2022 йил 28 июлдаги 01/4-2328-сон маълумотномаси). Натижада инсон қиёфаси, феъл-атвори, табиат ва миллий тимсоллар тасвирида феъл туркумига оид сўзларнинг ишлатилиши, ўзбек ва инглиз тилларидаги бундай сўзларнинг полифункционал хусусиятлари, феълнинг функционал шаклларидан инсон қиёфаси, феъл-атвори, табиат ва миллий тимсоллар тасвирида фойдаланишини кўрсатиб беришга эришилган;
морфологик сатҳда феълнинг замон, нисбат, майл шакллари орқали турли тизимдаги тилларга хос функционал белгининг агллютинатив тилларда ҳар қайси кўрсаткич алоҳида маъно ифодасига эга бўлиши, флектив тилларда гап бўлакларининг таъсири орқали феълларнинг маъно ва вазифасида ўзгаришлар кузатилишига оид хулосалардан Erasmus+ дастурининг 585845-EPP-1-2017-1-ES-EPKA2-CBHE-JP: "Development of the interdisciplinary  master рrоgrаm on  Computational  Linguistics  at Central  Asian universities” мавзусидаги грант лойиҳасида фойдаланилган (Урганч давлат университетининг 2022 йил 22 сентябрдаги 06-211/50-сон маълумотномаси). Натижада турли тизимдаги тилларга мансуб феъллардаги синкретиклик ва полифункционаллик хусусиятлари, агглютинатив ва флектив тилларга хос фарқли жиҳатлар ўзбек ва инглиз тилларидаги мисоллар билан бойитилган;
ўзбек ва инглиз тилларидаги феъллар мисолида синкретизм ҳамда полифункционаллик ўртасидаги тил-нутқ, умумийлик-хусусийлик, имконият-воқелик, моҳият-ҳодиса тушунчалари негизида синкретизмнинг тил ҳодисаси эканлиги, нутқда лингвистик бирликларнинг асосий ва қўшимча функцияларини воқелантириши, бевосита тилнинг онтологик табиатига дахлдор эканлигига доир илмий хулосалардан 2019-2021 йилларга мўлжалланган Фарғона давлат университетининг “EMI (English as a Medium of Instruction)” мавзусидаги халқаро лойиҳасида фойдаланилган (Фарғона давлат университетининг 2022 йил 28 сентябрдаги 01-3568-сон маълумотномаси). Натижада инглиз ва ўзбек тилларидаги феълларнинг функционал ва услубий хусусиятлари, феъл шаклларининг нутқ жараёнида турлича намоён бўлиши, модал ва ёрдамчи феълларнинг полифункционал жиҳатларининг мулоқот жараёнидаги ўзига хосликлари очиб берилган;
турли тизимга мансуб тиллардаги модал феъллар, кўмакчи, тўлиқсиз ҳамда ёрдамчи феълларнинг синкретик табиати ва полифункционал воқеланиши узвий боғлиқлиги ҳақидаги хулосалардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “O`zbekiston” телерадиоканалининг “Бедорлик”, “Ижод завқи”, “Таълим ва тараққиёт”, “Миллат ва маънавият” эшиттиришларининг сценарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “O`zbekiston” телерадиоканалининг 2022 йил 9 мартдаги  02\04-19-22-сон маълумотномаси). Натижада радиодастурларда берилган мазкур илмий натижалар тингловчиларнинг турли тизимга мансуб тилларга хос сўз бойлигини оширишда, уларни ўринли қўлланилишини таъминлашда хизмат қилган.