Адашуллоева Гулноза Мухайбиновнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Тожик ва ўзбек тилларида шахс хусусиятини ифодаловчи фразеологизмларнинг қиёсий-типологик таҳлили». 10.00.05–Осиё ва Африка халқлари тили ва адабиёти (тожик тили ва тожик адабиёти).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.4.PhD/Fil373

Илмий раҳбар: Чориев Таваккал Равшанович, филология фанлари номзоди, доцент.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат университети, DSc.27.06.2017.Fil.02.03.

Расмий оппонентлар: Шокиров Туғрал Сирожович, филология фанлари доктори, профессор; Зокиров Мухторали Турдиалиевич, филология фанлари номзоди, доцент.

Етакчи ташкилот: Термиз давлат университети.  

Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади тожик ваўзбек тилларининг фразеология сатҳидаги ўзаро таъсирини аниқлаш, тожик ва ўзбек тилларидаги шахс хусусиятини ифодаловчи фразеологик бирликларнинг грамматик ва семантик тавсифини амалга ошириш асосларини белгилашдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий  янгилиги:

тожик ва ўзбек тиллари ўртасидаги луғавий ҳамда фразеологик интерференцияда фразеологик бирликлар шаклининг мураккаблиги ва давомийлиги, семантиканинг бутунлиги, структурасининг ўзгармаслиги каби фарқли белгилари очиб берилган;

тожик ва ўзбек тилларининг фразеологик сатҳидаги компонент ўзаро таъсири, бир-бирига яқинлиги, структур-грамматик фарқлари қиёсий-типологик ва назарий жиҳатдан асослаб берилган;

тожик ва ўзбек тилларидаги шахс хусусиятини ифодаловчи фразеологик бирликларнинг структурал-грамматик, синонимик, антонимик, вариантдошлик, омонимик хусусиятлари лингвостилистик ва лингвопрагматик планда ёритиб берилган;

тожик ва ўзбек тилларидаги бадиий матнда шахс хусусиятини ифодаловчи фразеологик бирликлардан фойдаланиш усуллари ҳамда бундай фразеологик бирликларни таржима қилишнинг коммуникатив-прагматик асослари очиб берилган;

шахс хусусиятини ифодаловчи фразеологик бирликларни таржима қилишдаги грамматик ва семантик нуқсонлари аниқланиб, уларни бартараф этишнинг лингвостилистик, лингвофразеологик ва лексик-семантик йўллари асослаб берилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Тожик ва ўзбек тилларидаги фразеологик бирликларни чоғиштирган ҳолда тадқиқ этиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:

тадқиқот давомида илмий асосланган шахс хусусиятини ифодаловчи фразеологизмларни тожик ва ўзбек тиллари материаллари асосида қиёслаш, уларнинг семантик хусусиятлари ҳамда бадиий нутқда қўлланиши, миллий ўзига хосликнинг таржимада акс этиш жараёнидаги ўхшашлик ва фарқларни аниқлашда Ф-1-06-рақамли “Истиқлол даври ўзбек адабиётида Шарқу Ғарб адабий анъаналарининг синтези” (2012-2016 йй.) фундаментал илмий лойиҳасининг “Адабий анъаналар, таржима ва адабий таъсир масалалари” қисмини тўлдиришда фойдаланилган (Фан ва технологиялар агентлигининг 2017 йил 27 ноябрдаги ФТА-02.11/1190-сон маълумотномаси). Илмий натижалар асосида икки тилга хос фразеологик бирликлар маънолари ўртасидаги ўхшаш ва тафовутли томонлар аниқланган, уларнинг шахс хусусиятини ифодаловчи маънолари аниқлаштирилган, изоҳлари мукаммаллаштирилган;

тадқиқотда илмий асосланган фразеологик бирликлардан бадиий нутқда фойдаланишнинг миллий ўзига хослиги ва унинг таржимада акс эттириш йўлларида ОТ-Ф8-027 рақамли “Қўлёзма манбаларнинг миллий маънавий ва адабий мерос тарғиботидаги аҳамияти” (2008-2011йй.) фундаментал илмий лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 20 февралдаги 89-03-786-сон маълумотномаси). Олинган натижаларнинг қўлланиши натижасида тожик ва ўзбек тилларидаги шахс тавсифли фразеологик бирликларнинг ўзаро яқин, ўхшаш ва фарқли миллий жиҳатлари аниқланиб, уларни таржимада бериш муаммолари ечими ишлаб чиқилган;

Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “O’zbekiston” телеканали томонидан 2017 йилда эфирга узатилган “Рангинкамон” туркумидаги кўрсатувларини тайёрлашда шахс хусусиятини ифодаловчи фразеологик бирликларнинг тилнинг эстетик вазифасини кучайтириш ҳамда бадиий услубни бойитишдаги ўрнини аниқлаш бўйича эришилган натижалардан фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси «O’zbekiston» телеканали ДУКнинг 2017 йил 21 декабрдаги 02-12-2136-сон маълумотномаси). Олинган натижаларнинг қўлланилиши кўрсатувларнинг қизиқарли ва оммабоп бўлишини таъминлашга ёрдам берган.