Сапаева Феруза Давлатовнанинг

фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Махтумқули шеърлари ўзбекча таржималарининг қиёсий таҳлили”, 10.00.06– Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.2.PhD/Fil59.

Илмий раҳбар: Қурамбоев Каримбой, филология фанлари доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Нукус давлат педагогика институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон Миллий университети, DSc.27.06.2017.Fil.21.01.

Расмий оппонентлар: Содиқов Қосимжон Позилович, филология фанлари доктори, профессор; Каримов Баҳодир Нурметович, филология фанлари доктори.

Етакчи ташкилот: Урганч давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Махтумқули шеърларининг ўзбекча таржималари мисолида қардош тиллардан таржиманинг илмий-назарий қонуниятлари ва энг муҳим тамойилларини очиб беришдан иборат.

III. Диссертация тадқиқотининг илмий янгилиги:

Махтумқули шеъриятининг Ўзбекистон илмий-маданий муҳитидаги ўзаро адабий таъсири, бадиий таржима адабиётидаги ўрни ҳамда тарқалиш кўлами аниқланган;

таржимонларнинг сўз қўллаш билан боғлиқ маҳорати ҳамда муайян олинган шеърлар таржимаси асосида қайта таржимага хос ворисийлик, анъанавийлик тамойиллари асосланган;

шоир шеърлари матнида келган диний атама ва тушунчалар таржимасидаги хато ва камчиликлар аниқланган ҳамда уларни гуруҳларга ажратиш тамойиллари ишлаб чиқилган;

таржималардаги тарихий-архаик сўзларнинг қўлланиши ва аслиятга мос шеърий матн тақдим этилишига таржимонларнинг мумтоз адабиётни яхши билиши сифатида баҳо берилган;

таржимонларнинг маълум бир шеър структураси, вазни ва қофия тизимига эркин ёндашувлари мисолида қардош тиллардан қилинадиган таржиманинг ҳам ижодий характерга эга экани исботланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Махтумқули шеърлари ўзбекча таржималарининг қиёсий таҳлили, қардош тиллардан таржима масалалари таҳлили жараёнида олинган натижалар асосида:

ўзбек-туркман адабий алоқалари, адабий жараён ва қиёсий таржимашуносликка доир илмий-назарий умумлашмалардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар илмий-тадқиқот институтида амалга оширилган Ф1-ФА-0-43429, ФА-Ф1, ГОО2-рақамли «Қорақалпоқ фольклори ва адабиёти жанрларининг назарий масалаларини тадқиқ этиш» (2012–2016) мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2017 йил 26 октябрдаги 17.01/94-сон маълумотномаси). Натижада адабий жараён ва адабий алоқалар, индивидуал услуб масалаларини ўрганишда, хусусан, Алишер Навоий, Бердақ, Ажиниёз, Махтумқули, Абай сингари ўзбек, қорақалпоқ, туркман ва қозоқ мумтоз адабиёти вакиллари ноёб асарларининг ғоявий-бадиий, услубий хусусиятларини ўрганишга бағишланган илмий ишларни қиёсий-типологик жиҳатдан тадқиқ этишга ҳамда туркман ва ўзбек адабиёти ҳақидаги қарашларнинг бойитилишига муҳим асос бўлган;

Махтумқулининг ижодий фаолияти, асарларининг бадиий хусусиятлари, шоир таржималарининг қиёсий-типологик жиҳатдан ўрганилиши Бердақ номидаги Миллий музейнинг экспозицион дастурларига киритилган (Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгашининг 2017 йил  12 декабрдаги 05-04/10-12/1183-сон маълумотномаси). Натижада туркий халқлар адабиёти ва таржимашунослиги бўйича ташкил этилган кўргазмаларни илмий-амалий жиҳатдан бойитишда муҳим манба вазифасини ўтаган;

таржимашунослик ва таржимон маҳорати бўйича олинган илмий-назарий ва илмий-услубий тавсиялар Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети туркман филологияси 5120118–Филология ва тилларни ўқитиш (туркман тили) таълим йўналишида фойдаланилмоқда (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2017 йил 9 декабрдаги 89-03-3214-сон маълумотномаси). Натижада бўлажак педагогларни таржимашунослик ва махтумқулишунослик соҳалари бўйича тайёргарликлари самарадорлигини ошириш имконини берган;

шоир фаолияти, адабиётшунос ва таржимашунос олимларнинг Махтумқули ижоди билан боғлиқ тадқиқот ишлари, ундаги илмий-назарий, илмий-адабий, маърифий-ахлоқий қарашлари Қорақалпоғистон Республикаси Телерадиокомпаниясининг миллатлараро тотувликка доир «Адабиёт ва давр», «Сўнмас юлдузлар», «Адабий портрет», «Ёшлар учун», «Мерос» ва «Ассалому алайкум, Қорақалпоғистон», «Тарихий шахслар», «Халқ дурдонасидан» сингари телекўрсатув ва эшиттиришларда фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси Телерадиокомпаниясининг 2017 йил 24 ноябрдаги 01-02/491-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқот манбалари аҳолига, ўқувчи ёшларга, талабаларга, олимларга ва бадиий адабиётга қизиқувчи кенг оммага тарғиб этилиб, маданий-маърифий кўрсатувлар томошабопли таъминланган.