Нурманова Дилфуза Абдуҳамидовна
 фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбек тили сатҳларида мўътадиллашув”, 10.00.01 – Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.DSc/Fil403.    
Илмий раҳбар: Сайфуллаева Раъно Рауфовна, филология фанлари доктори, профессор. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02.
Расмий оппонентлар: Усмонова Хуриниса Шараповна, филология фанлари доктори, профессор; Розиқова Гулбаҳор Зайлобиддиновна, филология фанлари доктори, доцент; Жуманазарова Гулжаҳон Умурзоқовна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек  тили системасида лингвистик бирликларнинг парадигматик муносабати ва синтагматикада парадигма аъзоларининг фарқловчи белгиларини йўқотиб, бир хил бўлиб қолиши ҳолатларини очиб бериш ва унинг сабабларини аниқлашдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ишда оламни ўзаро зиддиятли хусусиятга эга бўлган, бир-бирини тақозо этувчи элементлар ўртасидаги муносабатлардан ташкил топган нисбий бутунлик сифатида эътироф этувчи диалектик фалсафа ва унинг қонуниятларига таянган ҳолда, ўзбек тили материаллари асосида лисоний зиддиятлар аниқланган;
ўзбек тилидаги икки лисоний бирлик ўртасидаги зиддиятга асос бўлувчи белгиларнинг мулоқот жараёнида муайян нутқий шароитда кучсизланиши – мўътадиллашуви асосланиб, мўътадиллашув мақоми белгиланган ҳамда мўътадиллашув ва унга ёндош ҳодисаларнинг ўхшаш ҳамда фарқли томонлари  очиб берилган;
тил системасининг изоморфик хусусиятидан келиб чиққан ҳолда, мўътадиллашувнинг тилнинг барча сатҳига оид универсал ҳодиса эканлиги исботланиб,  ўзбек тилининг фонологик бирликлари ўртасидаги зиддиятга асос бўлувчи белгилар аниқланган ҳамда ушбу белгиларнинг мўътадиллашувига сабаб бўлувчи омиллар ва воситалар очиб берилган;
ўзбек тилининг морфологик системасида морфологик бирликлар ўртасидаги зиддиятлар мўътадиллашуви синтетик шакллар, аналитик шакллар, синтетик ва аналитик шакллар асосида далилланган;
ўзбек тилининг синтактик сатҳидаги мўътадиллашув содда гаплар ўртасидаги, қўшма гаплар ўртасидаги ҳамда содда ва қўшма гаплар ўртасидаги зиддиятларнинг кучсизланиши мисолида очиб берилган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек тилида парадигма аъзолари ўртасидаги зиддиятлар, хусусан фонологик,  морфологик ва синтактик сатҳ бирликлари ўртасидаги зиддиятлар ва уларнинг мўътадиллашуви ҳамда  мўътадиллашувга олиб келувчи шарт-шароитларни тадқиқ этиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
оламнинг ўзаро зиддиятли хусусиятга эга бўлган, бир-бирини тақозо этувчи элементлар ўртасидаги муносабатлардан ташкил топган нисбий бутунлик эканлиги ва лисоний зиддиятлар таҳлили юзасидан берилган хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Алишер Навоий номидаги Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институти ҳузурида бажарилган ОТ-Ф1-78 – “Ҳозирги глобаллашув даврида ўзбек тили, унинг тарихий тараққиёти ва истиқболлари (вазифавий услублар таҳлили асосида)” мавзусидаги фундаментал лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институтининг 2022 йил 22 сентябрдаги 113-сон маълумотномаси). Натижада назарий фикрлар “Ўзбек тили услубшунослиги” ўқув қўлланмасини яратишда ҳамда “Ўзбек тилининг изоҳли луғати”нинг тузатилган, тўлдирилган вариантини тайёрлашда манба бўлиб хизмат қилган; 
ўзбек тилида икки лисоний бирлик ўртасидаги зиддиятга асос бўлувчи белгиларнинг мулоқот жараёнида муайян нутқий шароитда кучсизланиши мўътадиллашувга олиб келишига оид илмий-назарий хулосалардан Ўзбекистон Миллий университети қошидаги ПЗ-201709134 "Марказий Осиёда тарихий маданий вилоятларнинг шаклланиши ва этник географияси муаммолари" мавзусидаги фундаментал илмий-тадқиқот лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий  университетининг 2022 йил 17 сентябрдаги  04/11-5343 сон маълумотномаси). Натижада географик объектларни ифодаловчи лисоний бирликлар шаклий структурасининг ўзгаришига сабаб бўлувчи ҳамда уларнинг вариантланишига олиб келувчи омилларни тушунтиришда фонологик оппозициялар мўътадиллашувига эътибор қаратилган; этноним ҳамда этнотопонимларнинг мазмуний ва шаклий структурасидаги ўзгаришлар морфологик бирликлар мўътадиллашуви асосида далилланган, маданий вилоятларнинг шаклланишида ижтимоий муносабатларнинг ролини кўрсатишда тил сиёсати ва оммавий лисоний саводхонлик масалалари грамматик зиддиятлар ва уларнинг нутқ жараёнида мўътадиллашуви асосида ёритиб берилган;
тил системасининг изоморфик хусусиятидан келиб чиққан ҳолда, мўътадиллашувнинг тилнинг барча сатҳига оид универсал ҳодиса эканлиги, ўзбек тилининг фонологик бирликлари ўртасидаги зиддиятга асос бўлувчи белгилар, ушбу белгиларнинг мўътадиллашувига сабаб бўлувчи омиллар ва воситаларни тавсифлаш бўйича берилган хулоса ва таклифлардан  Ўзбекистон педагогика фанлари илмий-тадқиқот институти Қорақалпоғистон филиали томонидан олиб борилган Ф3-2016-0908165532-рақамли “Қорақалпоқ тилининг янги алфавит ва имло қоидаларига мувофиқ она тили ва адабиётини ривожлантириш методикаси” (2017-2020 йй.) мавзусидаги фундаментал лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Ўзбекистон педагогика илмий-тадқиқот институти Қорақалпоғистон филиалининг 2022 йил 19  сентябрдаги  245-сон маълумотномаси). Натижада назарий фикрлар лисоний бирликларни система сифатида ўрганишда, лисоний зиддиятлар, уларнинг мўътадиллашуви ва мўътадиллашувга олиб келувчи шарт-шароитларни ёритишда,  тил системасининг турли  сатҳларидаги зиддиятлар ва уларнинг мўътадиллашувини аниқлашда; унли ва ундош фонемаларни таснифлашда, уларнинг муҳим ва номуҳим белгиларини аниқлашда асосли ва тизимли хулосалар чиқаришга ёрдам берган;
ўзбек тилининг морфологик системасида морфологик бирликлар ўртасидаги зиддиятлар мўътадиллашувининг  синтетик шакллар, аналитик шакллар, синтетик ва аналитик шакллар таҳлили мисолида тизимли тадқиқ этилишига доир амалий таклифлардан  ва ишнинг назарий хулосаларидан  Ўзбекистон педагогика фанлари илмий-тадқиқот институти Қорақалпоғистон филиали томонидан олиб борилган ХТ-Ф2-011 “Қорақалпоқ тилини ўқитишни такомиллаштиришнинг назарий-услубий асосларини комплекс тадқиқ этиш ва концепциясини ишлаб чиқиш” мавзусидаги ҳамда “Ҳозирги қорақалпоқ тилида функционал сўз ясалиши” мавзусидаги фундаментал лойиҳани амалга ошириш жараёнида фойдаланилган (Т.Н.Қори-Ниёзий номидаги Педагогика фанлари илмий тадқиқот институти Қорақалпоғистон филиалининг 2022 йил 19  сентябрдаги  24/1-сон маълумотномаси). Натижада назарий фикрлар лисоний зиддиятлар, уларнинг мўътадиллашуви ва мўътадиллашувга олиб келувчи шарт-шароитларни ўрганишда; тил системасининг морфемик сатҳидаги зидланишларни, хусусан деривацион морфемалар зидланишини  аниқлашда; сўз ясалиши жараёнида морфемалар чокида зидланувчи аъзоларнинг зидланиш белгиларини йўқотиб, мўътадиллашувини  аниқлашда асосли ва тизимли хулосалар чиқаришга ёрдам берган;
ўзбек тилининг  синтактик сатҳидаги мўътадиллашув содда гаплар ўртасидаги, қўшма гаплар ўртасидаги ҳамда содда ва қўшма гаплар ўртасидаги зиддиятларнинг кучсизланиши натижасида юзага келиши бўйича берилган хулоса ва таклифлардан Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети ҳузурида Давлат илмий-техника дастурлари доирасида 2014-2017 йилларда бажарилган ИТД-1 рақамли “Маданиятлараро ва коммуникатив ёндашув нигоҳида магистратура мутахассислиги (инглиз тили) бўйича назарий фанлардан инглиз тилида дарслик ва ўқув қўлланмалар яратиш ва ўзбекча-инглизча-русча лингвистик терминлар луғатини тузиш” мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетининг 2022 йил 23 сентябрдаги  24/601 сон маълумотномаси). Натижада лойиҳа доирасида чоп этилган “Ўзбекча-инглизча-русча лингвистик терминлар изоҳли луғати” ҳамда “Бадиий матн стилистикаси”, “Лингвомаданиятшунослик” ўқув қўлланмаларининг мазмуни мукаммаллашган, илмий далилларга бой бўлиши таъминланган.