Абдувалиева Мумтозхон Асилбековнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ногиронлиги бор болаларнинг ижтимоий мослашувини такомиллаштириш механизмлари», 22.00.02 - Ижтимоий тузилиш, ижтимоий институтлар ва турмуш тарзи (социология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.3.PhD/S41.
Илмий раҳбар: Латипова Нодира Мухтаржановна, социология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: “Маҳалла ва оила” илмий-тадқиқот институти, PhD.21/30.10.2020.Ped/S.127.01.
Расмий оппонентлар: Матибаев Таспулат Балтабаевич, социология фанлари доктори, профессор, Каримов Бобир Шаропович социология фанлари доктори, профессор. 
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон давлат саньат ва маданият институти. 
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистонда ногиронлиги бўлган болаларни ижтимоий мослашувини социологик таҳлил қилиш орқали ушбу тизимни такомиллаштиришга оид таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
интеллектуал ва ментал ногиронликнинг оғир ва чуқур турлари бўлган болаларни ва уларнинг ота-оналарини депривация (ижтимоий четлатиш)дан ҳимоялаш ҳамда «Мурувват» интернат уйларини деинституционализация қилишда интернат уйлари негизида кундузги «болалар боғчаси» (ҳафтасига 6 кун) шаклида пуллик ва имтиёзли ребилитация хизматларини йўлга қўйишнинг афзалликлари асослантирилган;
болалар ногиронлигини (0 ёшдан 3 ёшгача) ўз вақтида аниқлашда оилавий поликлиникаларда марказлашган, психотерапевт, логопед, педиатр, ижтимоий ходим ва эрготерапевтлардан таркиб топган эрта аралашув хоналарини яратиш, болаларнинг ўсиши ва ривожланишидаги ҳар қандай бузилишларни аниқлаш, ногиронлик сабабли ортирилган касалликни болани ривожланишига салбий таъсирини камайтириш мезонларини қўллаш зарурати асослантирилган;
ногиронлиги бўлган болаларни «Фозил шаҳар» тамойили асосида жамиятга интеграциялашувида уларнинг имкониятлари ва қизиқишларига мос равишда махсус мактаб-интернатларда касб-ҳунарлар (маиший хизматлар, боғдорчилик, дурадгорлик, саралаш, қадоқлаш, тикувчилик)га ўргатиш орқали социал мобиллигини таъминлаш имкониятлари асослантирилган;
«Ижтимоий ҳимоя ягона реестри» ахборот тизимидаги алоҳида маълумотлар базасини шакллантиришда «маҳаллабай» ва «хонадонбай» ишлаш орқали ногиронлиги бор болаларни реал сонини рақамлаштириш, уларнинг оилаларига манзилли ёрдам кўрсатиш ҳамда ижтимоий соҳалар бўйича маълумотларни жамловчи таҳлилий геопорталларни ишга туширишнинг зарурияти асослантирилган. 
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ногиронлиги бор болаларни ижтимоий мослашувини такомиллаштириш механизмлари бўйича олинган илмий натижалар асосида:
интеллектуал ва ментал ногиронликнинг оғир ва чуқур турлари бўлган болаларни ва уларнинг ота-оналарини депривация (ижтимоий четлатиш)дан ҳимоялаш ҳамда «Мурувват» интернат уйларини деинституционализация қилишда интернат уйлари негизида кундузги «боғча» (ҳафтасига 6 кун) шаклида пуллик ва имтиёзли ребилитация хизматларини йўлга қўйишнинг афзалликлари асослантирилганлигидан Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 25 мартдаги «Кекса ёшдаги ва ногиронлиги бор шахсларни ижтимоий ҳимоя қилиш, шунингдек, «Саховат» ва «Мурувват» интернат уйлари тизимини ривожлантириш тўғрисида» ги 6195-сонли Фармонининг 4.19-бандида қўйилган вазифаларни ижросини таъминлаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Тиббий-ижтимоий хизматларни ривожлантириш агентлиги томонидан агентлик тизимидаги тиббий-ижтимоий муассасаларида пуллик хизматлар кўрсатиш тартибига лойиҳасини тайёрлашда фойдаланилган (Тиббий-ижтимоий хизматлар кўрсатишни ривожлантириш агентлигининг 2021 йил 31 мартдаги 30/135-1-сон маълумотномаси). Натижада, Агентлик тизимида интеллектуал ва ментал ногиронлиги бор болаларни тарбиялаётган оилаларга кўрсатилаётган тиббий-ижтимоий хизматлар кўламини кенгайтириш имконини берган;
болалар ногиронлигини (0 ёшдан 3 ёшгача) ўз вақтида аниқлашда оилавий поликлиникаларда марказлашган, психотерапевт, логопед, педиатр, ижтимоий ходим ва эрготерапевтлардан таркиб топган эрта аралашув хоналарини яратиш, болаларнинг ўсиши ва ривожланишидаги ҳар қандай бузилишларни аниқлаш, ногиронлик сабабли ортирилган касалликни болани ривожланишига салбий таъсирини камайтириш мезонларини қўллаш зарурати асослантирилган маълумотидан Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 1 декабрдаги 5270-сонли «Ногиронлиги бор шахсларни давлат томонидан қўллаб-қувватланиши тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида» Фармонининг иккинчи  қисми 4-5 хатбошида қўйилган вазифаларни ижросини таъминлашда фойдаланилган (Тиббий-ижтимоий хизматлар кўрсатишни ривожлантириш агентлигининг 2021 йил 31 мартдаги 30/135-2-сон маълумотномаси). Натижада, Агентлик томонидан болалар ногиронлигини эрта аниқлаш ва тиббий-ижтимоий хизматлар кўрсатиш учун вилоят, шаҳар ва туман поликлиникаларида ногиронлик эрта аралашув кабинетлари фаолиятини ташкил этиш бўйича услубий қўлланма ишлаб чиқилди;
ногиронлиги бўлган болаларни «Фозил шаҳар» тамойили асосида жамиятга интеграциялашувида уларнинг имкониятлари ва қизиқишларига мос равишда махсус мактаб-интернатларда касб-ҳунарлар (маиший хизматлар, боғдорчилик, дурадгорлик, саралаш, қадоқлаш, тикувчилик)га ўргатиш орқали социал мобиллигини таъминлаш имкониятлари асослантирилганлигидан Халқ таълими вазирлигининг «Алоҳида таълим эҳтиёжлари бўлган болалар учун махсус таълим муассасаларида касбга ўқитиш курсларини ташкил қилиш тўғрисида»ги 6-сон Илова лойиҳасини тайёрлашда ҳамда, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Алоҳида таълим эҳтиёжлари бўлган болалар таълими тўғрисидаги меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларни тасдиқлаш тўғрисида»ги қарори лойиҳасининг 3,10,14,15 ва 19-бандларини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Халқ таълими вазирлигининг 2021 йил 8 сентябрдаги 05-06/2-803-сон маълумотномаси). Натижада, бу интеллектуал ва ментал ногиронлиги бор болалар учун махсус мактаб ва мактаб-интернатлари юқори синф ўқувчиларининг ўқув дастурларини такомиллаштиришда ўз самарадорлигини кўрсатди;
«Ижтимоий ҳимоя ягона реестри» ахборот тизимидаги алоҳида маълумотлар базасини шакллантиришда «маҳаллабай» ва «хонадонбай» ишлаш орқали ногиронлиги бор болаларни реал сонини рақамлаштириш, уларнинг оилаларига манзилли ёрдам кўрсатиш ҳамда ижтимоий соҳалар бўйича маълумотларни жамловчи таҳлилий геопорталларни ишга туширишнинг зарурияти асослантирилган маълумотидан “2022 – 2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегияси тўғрисида”ги Президент фармонининг лойиҳасининг иккинчи йўналиши “а” банди, 1-мақсад иккинчи хатбоши ва 3-мақсаднинг тўртинчи хатбошисини тайёрлашда фойдаланилди (Ўзбекистон Республикаси Маҳалла ва оилани қўллаб-қувватлаш вазирлигининг 2021 йил 8 сентабрдаги 05-06/2-803-сон гувоҳномаси). Натижада, бу рақамлаштириш орқали ногиронлиги бор болаларнинг ҳақиқий сонини аниқлаш имконини берувчи таҳлилий геопортал учун ахборотни интеграциялашда ўз самарадорлигини кўрсатди.