Sayt test rejimida ishlamoqda

Масайитов Саиджамол Юсифовичнинг 
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Боситхон Шошийнинг “Муқаддимату илмил-фароиз” асарида мерос масалаларининг ёритилиши», 24.00.03 – Фиқҳ, калом илми. Илоҳиёт (исломшунослик фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.4.PhD/Isl12.
Илмий раҳбар: Бекмирзаев Илҳомжон Исроилжонович, тарих фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон халқаро ислом академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон халқаро ислом академияси, DSc.35/30.12.2019.IsI./Tar/F.57.01.
Расмий оппонентлар: Ражабова Мавжуда Абдуллаевна, юридик фанлар доктори, профессор; Бегматова Бузаҳро Маъруфджановна, юридик фанлар номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Шарқшунослик институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Боситхон Шошийнинг “Муқаддимату илмил- фароиз” асаридаги мерос масалалари ҳанафий мазҳаби асосида ёритилганини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Боситхон Шоший мерос тақсимотида қисмати ризо (قسمة رضا) тушунчасини киритиш орқали барча меросхўрлар балоғатга етган ҳолатларда уларнинг меросдаги улушларини ўзаро розилик асосида белгилаш ва тақсимлаш шаклидаги маҳаллий урф-одатни шариатга мувофиқ эканини асослаб бергани далилланган;
Боситхон Шоший китоб ёзишда фароизга оид матн ва шарҳ услубларининг ўртасини танлаб, мерос тақсимотининг амалий жиҳатларини ҳам киритгани, уларни математик амаллар воситасида тушунтириб бера олгани билан Муҳаммад Мусо Хоразмий томонидан الجبر والمقابلة (ал-Жабр вал-муқобала) асари услубини XIX аср охири–XX аср бошларида қайта тиклашга эришгани аниқланган;
“Муқаддимату илмил-фароиз” (مقدمة علم الفرائض – фароиз илмининг муқаддимаси)даги أصحاب الفروض (фарз эгалари – маълум улушга эга бўлган меросхўрлар)га тегишли масалаларнинг муаллиф томонидан “أحوال الأربعين” (аҳвалул арбаъин–қирқ ҳолат)га тақсимланиб, уларни батафсил ёритилиши асарнинг мерос тақсимоти билан шуғулланувчи муфтийлар ҳамда ушбу илмни ўрганаётган талабалар учун қўлланма вазифасини ўташига сабаб бўлгани далилланган;
Боситхон Шошийнинг бедарак йўқолган киши (مفقود)нинг қолдирган меросини тарқатиб юбориш масаласида ҳанафий мазҳабида фатво берилган 90 йил ҳукмини эмас, балки даврга мос равишда қозининг ҳукмига ҳавола қилиш (амалда тўрт йил) тўғрисидаги қарашини ихтиёр қилиши мусулмонларга қулайлик яратилгани билан боғлиқ экани очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: 
Боситхон Шошийнинг «Муқаддимату илмил-фароиз» асарида мерос масалаларини ўрганиш бўйича ишлаб чиқилган таклифлар асосида:
Боситхон Шоший мерос тақсимоти масаласига “قسمة رضا” (қисмати ризо) тушунчасини киритиш орқали барча меросхўрлар балоғатга етган ҳолатларда уларнинг меросдаги улушларини ўзаро розилик асосида белгилаш ва тақсимлаш шаклидаги маҳаллий урф-одатни шариатга мувофиқ эканини асослаб бергани далилланганига оид илмий хулосалари буюртма асосида чоп этилган “Ислом ҳуқуқшунослиги” номли ўқув қўлланма мазмунига сингдирилган (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмитанинг 01.02.2021 йилдаги 02-03/654-сонли маълумотномаси). Натижада талабаларда урф-одатларнинг шариат манбаларидан эканлиги тўғрисидаги тушунчаларнинг шаклланишига хизмат қилган;
Боситхон Шоший китоб ёзишда фароизга оид матн ва шарҳ услубларининг ўртасини танлаб, мерос тақсимотининг амалий жиҳатларини ҳам киритгани, уларни математик амаллар воситасида тушунтириб бера олгани билан Муҳаммад Мусо Хоразмий томонидан “الجبر والمقابلة” (“ал-Жабр вал-муқобала”) асари услубини қайта тиклашга эришгани аниқланганига оид илмий хулосалардан Ўзбекистон мусулмонлари идораси буюртмаси асосида чоп этилган “Фароиз” номли китоб мазмунига сингдирилган (Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг 28.05.2021 йилдаги 1778-сонли маълумотномаси). Натижада Ўзбекистон мусулмонлари идораси тизимидаги Тошкент ислом институти, Мир Араб олий мадрасаси, Ҳадис илми мактаби каби олий ва ўрта махсус ислом билим юртлари талабаларининг фароиз илми билан ҳисоб илмининг ҳам аҳамияти катталиги ҳақидаги тушунчаларининг кенгайишига хизмат қилган;
“Муқаддимату илмил-фароиз” (مقدمة علم الفرائض – фароиз илмининг муқаддимаси)даги أصحاب الفروض (фарз эгалари – маълум улушга эга бўлган меросхўрлар)га тегишли масалаларнинг муаллиф томонидан “أحوال الأربعين” (аҳвалул арбаъин – қирқ ҳолат)га тақсимланиши асарнинг мерос тақсимоти билан шуғулланувчи муфтийлар ҳамда ушбу илмни ўрганаётган талабалар учун қўлланма вазифасини ўташига сабаб бўлгани далиллангани билан боғлиқ хулосалар Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази буюртмаси асосида нашр этилган “Исломда мерос тақсимоти” китоби мазмунига сингдирилган (Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг 08.06.2021 йилдаги 02/207-сонли маълумотномаси). Натижада фиқҳ илми билан шуғулланувчи мутахассислар учун мерос тақсимоти билан боғлиқ масалаларни ўрганишда қўлланма вазифасини ўташига эришилди;
Боситхон Шошийнинг бедарак йўқолган киши (مفقود)нинг мероси масаласида ҳанафий мазҳабида фатво берилган 90 йил ҳукмини эмас, балки Жамолиддин Зайлаийнинг қозининг ҳукмига ҳавола қилиш тўғрисидаги қарашини танлаши XIX аср охири–XX аср бошларида фуқароларнинг рўйхатга олина бошлаши натижасида йўқолган одамни қидириш хулосаларини нисбатан аниқлаш ҳамда мусулмонларга динни қулайлаштириш билан боғлиқ экани очиб берилганига оид хулосалар Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси «O‘zbekiston tarixi» телеканалининг “Буюк юрт алломалари” туркум кўрсатувлари сценнарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 11.01.2021 йилдаги 02-40-95-сон маълумотномаси). Натижада ушбу фаолият “Муқадимату илмил-фароиз” асаридаги меросга оид фатволар ҳақида тасаввур шаклланиши ва тарихий билимларининг ошишига хизмат қилган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish