Зокирова Соҳиба Мухторалиевнанинг
 фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Турли тизимли тилларда конгруэнтлик ҳодисаси”, 10.00.11 – Тил назарияси. Амалий ва компютер лингвистикаси (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019.2.DSc/Fil175.    
Илмий раҳбар: Хакимов Муҳаммадхон Хўжахонович, филология фанлари доктори, профессор. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02.
Расмий оппонентлар: Одилов Ёрқинжон Раҳмоналиевич, филология фанлари доктори, профессор; Пардаев Азамат Бахронович, филология фанлари доктори, профессор; Махмараимова Шохиста Тухтошевна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Наманган давлат университети.           .
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади бир тизимдаги ва турли тизимдаги тиллар доирасида конгруэнтлик ҳодисасинининг самарадорлигини аниқлаш, унинг лингвомаданий масалаларидан кўра тилшуносликнинг назарий асослари билан алоқадорлик жиҳатлари устуворлигини исботлаш, турли тиллардаги шаклан бир-бирига яқин бўлган сўзларни семантик жиҳатдан қиёслаш, қариндош ва ноқариндош тилларда конгруэнтлик даражасини аниқлашдан иборат.
II.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
дунё тилларида конгруэнт сўзлар тўлиқ конгруэнт, қисман конгруэнт, ноль конгруэнт, ўз қатлам доирасидаги конгруэнтлик, ўз ва ўзлашган сўзлар конгруэнтлиги, ўзлашма қатлам доирасидаги конгруэнтлик каби турларга ажратилиши аниқланган;
конгруэнтлик ҳодисасида фарқлар асосан лексик-семантик вариантлар иерархияси, қўлланиш частотасига кўра, услубий-хронологик белгиси, эмоционал-экспрессив бўёқдорлиги, коннотатив маъноси, услубий-маҳаллий белгиси бўйича кузатилиши асосланган;
бир умумий тил (бобо тил)га мансуб тилларда сўзлар семантикаси бойиб, бир-биридан узоқ маънога эга бўлиб бориши натижасида конгруэнт шакллар пайдо бўлиши, тиллардаги конгруэнтлик тўлиқ ёки қисман номувофиқлик билан тавсифланган генетик боғлиқликка эга бўлиши, “тил ўз ичида” қонуниятига кўра эркин ривожланиши далилланган;
генетик қариндош бўлмаган тилларда конгруэнтлик ҳодисаси тил ва нутқ дихотомиясига кўра турли тарихий-сиёсий-ижтимоий сабаблар (урушлар, босқин, истило, савдо-сотиқ, ҳамкорлик) туфайли ҳам кузатилиши далилланган;
омонимия ҳодиса диахрон аспектда ижобий, конструктив бўлиши, конгруэнт сўзларга боғлиқ бўлган интерферент ўзлашмалар лингвистик меъёрга айланиб, маълум бир тил лексик фондининг бойишига олиб келиши, синхрон нуқтаи назардан эса юзага келадиган интерференция нутқ жараёнида уни тушунишда хатоликларга олиб келадиган алоқанинг муайян турини англатиши мумкинлиги исботланган.
III.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Турли тизимли тилларда конгруэнтлик ҳодисасини тадқиқ этиш асосида:
дунё тилларида конгруэнт сўзлар тўлиқ конгруэнт, қисман конгруэнт, ноль конгруэнт, ўз қатлам доирасидаги конгруэнтлик, ўз ва ўзлашган сўзлар конгруэнтлиги, ўзлашма қатлам доирасидаги конгруэнтлик каби турларга ажратилишига оид тушунчалар 2020-2021 йилларда Ўзбекистон давлат хореография академиясида амалга оширилган “Ўзбек миллий рақс санъатини тарғиб этишга бағишланган веб-сайт ва мультимедиа маҳсулотлари (электрон луғатлар) тўпламини яратиш” мавзусида ФЗ-2019081663 рақамли фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон давлат хореография академиясининг 2022 йил 20 июндаги 89-03-2473-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳа доирасида яратилган “Ўзбек миллий рақс терминларининг қисқача ўзбекча-русча-инглизча-французча изоҳли луғати” конгруэнтлик ҳосил қилган терминлар билан бойитилган, терминлар изоҳи мукаммаллашган, қўлланилган терминлар изоҳининг илмийлиги ҳамда мукаммаллигига эришилган;
бир умумий тил (бобо тил)га мансуб тилларда сўзлар семантикаси бойиб, бир-биридан узоқ маънога эга бўлиб бориши натижасида конгруэнт шакллар пайдо бўлиши, тиллардаги конгруэнтлик тўлиқ ёки қисман номувофиқлик билан тавсифланган генетик боғлиқликка эга бўлиши, “тил ўз ичида” қонуниятига кўра эркин ривожланиши хусусидаги тадқиқот натижаларидан Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Қори Ниёзий номидаги Ўзбекистон педагогика илмий-тадқиқот институти Қорақалпоқ филиалида 2017-2020 йилларда бажарилган ФЗ-2016-0908165532 рақамли “Қорақалпоқ тилининг янги алфавити ва имло қоидаларига мувофиқ она тили ва адабиётини ривожлантириш методикаси” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Қори Ниёзий номидаги Ўзбекистон педагогика илмий-тадқиқот институти Қорақалпоқ филиалининг 2021 йил 12 апрелдаги 65-сон маълумотномаси). Натижада ўзбекча-қорақалпоқча конгруэнт сўзларнинг қорақалпоқ тилининг янги алфавити ва имлоси асосида ёзилиши аниқлаштирилган. Бу каби сўзларни бошланғич таълим ўқувчиларига тушунтириш методикаси такомиллаштирилишига эришилган;
генетик қариндош бўлмаган тилларда конгруэнтлик ҳодисаси тил ва нутқ дихотомиясига кўра турли тарихий-сиёсий-ижтимоий сабаблар (урушлар, босқин, истило, савдо-сотиқ, ҳамкорлик) туфайли ҳам кузатилиши тадқиқот натижаларидан Германия Федератив Республикаси Бремен шаҳридаги "Ausbildung und Arbeit Plus GmbH" илмий тадқиқот ва малака ошириш маркази ўқув жараёнида фойдаланилган (Германия Федератив Республикаси Бремен шахридаги "Ausbildung und Arbeit Plus GmbH" илмий тадқиқот ва малака ошириш марказининг 2022 йил 12 августдаги маълумотномаси). Натижада марказ ўқувчилари конгруэнт сўзларнинг ўзига хос хусусиятлари, генетик қариндош бўлмаган тилларда конгруэнтлик ҳодисаси хусусида назарий маълумотларга эга бўлишига эришилган;
омонимия ҳодиса диахрон аспектда ижобий, конструктив бўлиши, конгруэнт сўзларга боғлиқ бўлган интерферент ўзлашмалар лингвистик меъёрга айланиб, маълум бир тил лексик фондининг бойишига олиб келиши, синхрон нуқтаи назардан эса юзага келадиган интерференция нутқ жараёнида уни тушунишда хатоликларга олиб келадиган алоқанинг муайян турини англатиши мумкинлиги бўйича берилган хулоса ва тавсиялардан “Методика преподование родного языка (рус гуруҳлар учун)” дарслигини тайёрлашда фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2022 йил 19 июлдаги 233-сон буйруғига асосан 233-282 рақамли маълумотнома). Натижада дарсликнинг нутқ қурилишида тил шахсининг ўрни ва адресат-адресант муносабатлари ёритилган ўринлари илмий ва назарий жиҳатдан мукаммаллашган; 
конгруэнтлик ҳодисасида фарқлар асосан лексик-семантик вариантлар иерархияси, қўлланиш частотасига кўра, услубий-хронологик белгиси, эмоционал-экспрессив бўёқдорлиги,  коннотатив маъноси, услубий-маҳаллий белгиси бўйича кузатилиши бўйича берилган илмий хулоса ва тавсияларидан  “Она тили ўқитиш методикаси” дарслигида кенг фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2022-йил 9-сентябрдаги 302-сон буйруғига асосан 302-1265-рақамли маълумотнома). Натижада дарсликнинг асосий қисми илмий-назарий жиҳатдан мукаммаллашган;
конгруэнт сўзларга боғлиқ бўлган интерферент ўзлашмаларнинг лингвистик меъёрга айланганлиги, тилнинг луғат таркибини бойишига бойишига олиб келиши натижасида фаол лексиканинг ривожланганлиги бўйича берилган хулоса ва тавсиялардан 2021-2022 йилларда Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “O’zbekiston” телерадиоканалининг “Бедорлик”, “Адабий жараён”, “Таълим ва тараққиёт”, “Миллат ва маънавият” радиоэшиттиришларининг сценарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “O`zbekiston” телерадиоканали давлат унитар корхонасининг 2022 йил 15 июндаги 04-25-1181-сон маълумотномаси). Натижада радиодастурларда берилган мазкур илмий натижалар радиоэшиттиришларнинг илмийлиги ҳамда омабоплиги ошган.