Зоҳидов Рашид Фозиловичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон матни
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Саботул ожизин” асарининг манбалари, шарҳлари ва илмий-танқидий матинини комплек ўрганиш муаммолари”, 10.00.10–Матншунослик ва адабий манбашунослик (филология фанлари).
Илмий маслаҳатчи: Сирожиддинов Шуҳрат Самариддинович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.1.Fil51.
Илмий-тадқиқот иши бажарилган муассаса номи: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети ҳузуридаги илмий даражалар берувчи DSc.27.06.2017.Fil.19.01.
Расмий оппонентлар: Муҳиддинов Муслиҳиддин Қутбиддинович, филология фанлари доктори, профессор; Тўхлиев Боқижон, филология фанлари доктори, профессор; Шодмонов Нафас Намозович, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Алишер Навоий номидаги Давлат адабиёт музейи.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Сўфи Оллоёр таржимаи ҳолига оид манбалар, адабий мероси, хусусан, «Саботул ожизин» асарининг илмий-бадиий қиймати ва герменевтикасини комплекс таҳлил этиш орқали унинг ишончли илмий-танқидий матнини яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Сўфи Оллоёр биографиясига оид манбаларнинг “Туҳфатул аҳбоб” тазкирасидаги маълумотларга қиёсан олинган ишончлилик нисбати аниқланган;
«Саботул ожизин» асарининг уч асрлик ўрганилиш тарихида миқдор ва сифат кўрсаткичининг ўзаро нисбати хронологик тизимда очиб берилган;
“Туҳфатут толибин” Сўфи Оллоёр асари эмас, балки “Муродул орифин”да келтирилган байтларининг шарҳи ва муаллифи Абдулқайюм ибн Абдулкарим Ҳусайний экани асосланган;
«Саботул ожизин» нашрларининг Шарқий Европадан Марказий Осиёгача тарқалган шартли географик ҳудуди аниқланган;
«Саботул ожизин» герменевтикасининг тафсир, ҳадис, шарҳ илми анъаналарига боғлиқ тарихий илдизлари очиб берилган;
«Саботул ожизин» байтлари Қуръоннинг бетакрор фасоҳати ва балоғати завқида шакллангани, бадиияти иъжоз мақомига кўтарилгани назарий асосланган;
«Саботул ожизин»нинг ишончли матни етакчи қўлёзмадан механик равишда нусха кўчириш йўли билан эмас, балки мантиқий далиллаш орқали юзага чиқиши исботланган;
«Саботул ожизин»га тузилган тўла илмий кўрсаткичнинг конструктив мустаҳкамлиги ва таркибий жиҳатдан бойлиги танқидий матннинг аниқлигини таъминловчи бош омил экани очиб берилган;
тўла илмий кўрсаткич ва мингдан ортиқ сўзлик луғат билан таъминланган илмий-танқидий матн яратилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Сўфи Оллоёр таржимаи ҳоли ва илмий-адабий меросини тадқиқ этиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Сўфи Оллоёр биогорафиясини тарихий асосда илмий тадқиқ этиш, қадим қўлёзма манбаларни илмий-танқидий матн асосида нашрга тайёрлаш, “Саботул ожизин»нинг илмий-адабий манба сифатидаги тутган ўрнини белгилаш билан боғлиқ хулосалардан Ўзбекистон миллий энциклопедияси (Тошкент: «Ўзбекистон Миллий энциклопедияси» давлат илмий нашриёти, 2004. 202, 338, 339, 341, 522-бетлар)ни тайёрлаш жараёнида назарий асос сифатида фойдаланилган («Ўзбекистон миллий энциклопедияси» давлат илмий нашриётининг 2018 йил 19 январдаги 01–09-сон маълумотномаси). Натижада Сўфи Оллоёр таржимаи ҳоли, адабий меросига оид маълумотлар бўйича муайян хулосаларга келинган ва манбашунослик, матншунослик тушунчалари билан боғлиқ изоҳлар бойитилган;
Сўфи Оллоёр таржимаи ҳоли манбаларининг ишончлилик нисбатини белгилаш тизимлари, «Саботул ожизин» асари герменевтикасини қиёсий-хронологик аспектда ўрганиш ва ишончли илмий-танқидий матнни тиклаш бўйича чиқарилган хулосалардан 8Ф-151 рақамли «Адабиёт энциклопедияси» фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (Фан ва технологияларни ривожлантириш қўмитасининг 2017 йил 18 январдаги ФТК-03-13/62-сон маълумотномаси). Сўфи Оллоёр биографияси ва адабий мероси тадқиқи натижалари асосида «Адабиёт энциклопедияси»нинг «Сўфи Оллоёр» мақоласидаги маълумот ва изоҳлар мукаммалаштирилган;
шарҳ илмининг манбавий асослари, текшириш усуллари, илмий тамойиллари билан боғлиқ назарий қарашлардан 8Ф-151 рақамли «Адабиёт энциклопедияси» фундаментал лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Фан ва технологияларни ривожлантириш қўмитасининг 2017 йил 18 январдаги ФТК-03-13/62-сон маълумотномаси). Натижада «Адабиёт энциклопедияси» фундаментал лойиҳасининг 3-жилдидаги мавзуга оид материаллар «Саботул ожизин»нинг ҳар учала шарҳи тадқиқи мисолида бойитилган;
тадқиқотнинг матншуносликда қўлёзма ва тошбосма нусхаларнинг муштарак ҳамда фарқли жиҳатларини аниқлаш тамойиллари, аслият ва табдил муаммолари, адабий манба нашрида луғат ва илмий кўрсаткичларни тузиш қоидалари билан боғлиқ маълумотлар ва илмий хулосаларидан Ф1-ФА-055746 рақамли «Марказий Осиё халқлари қўлёзма ёдгорликларини тадқиқ этиш. Ўзбекистон шоир ва ёзувчилари архивини илмий тавсифи ва нашр қилиш» фундаментал лойиҳаси доирасида фойдаланилган (Фан ва технологияларни ривожлантириш қўмитасининг 2017 йил 18 январдаги ФТК-03-13/62-сон маълумот-номаси). Натижада кўп нусхали матн тарихини ўрганиш бўйича тақдим этилган жадвал, чизма, диаграммалар музейнинг қўлёзма манбаларга оид қисмини материаллар билан таъминлашга ҳамда «XVI–XVII асрлар ўзбек адабиётининг тадрижий такомили» бўлимини иллюстратив мисоллар билан бойитишга хизмат қилган;
мажоз, тажнис сингари бадиий санъатлар билан боғлиқ илмий хулосалардан «Адабиётшунослик луғати» (Тошкент: 2010. 159, 162, 268, 301, 302-бетлар)ни тайёрлашда фойдаланилган («Akademnashr» нашриётининг 2018 йил 17 январдаги 28/11/02-сон маълумотномаси). Натижада бадиий санъатларга берилган изоҳлар мукаммаллашган, луғатнинг илмий-оммабоплиги таъминланган;
Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси «Маданият ва маърифат» телеканалининг «Нафис мажлислар» кўрсатувида «Саботул ожизин»нинг оммалашишида муҳим ўрин тутган поэтик омил – тажнис санъати билан боғлиқ намуналардан, «Одоблар хазинаси» кўрсатувида Сўфи Оллоёрнинг инсоний комилликни тарғиб этувчи байтлар шарҳидан, «Хамсахонлик» ва «Бир байт шарҳи» кўрсатувларида Навоий ва Сўфи Оллоёрнинг ахлоқий қарашларидаги туташ нуқталарни кўрсатувчи ҳикоятлардан, тадқиқотнинг асар воқелигидан, муаллифнинг бош концепциясидан узилиб қолмаслиги билан боғлиқ илмий хулосалардан фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси «Маданият ва маърифат» телеканалининг 2017 йил 15 январдаги 01-16/20-сон маълумотномаси). Натижада кўрсатувларнинг илмий-оммабоплиги таъминланган, кўрсатув матнининг илмий-манбавий савияси бойиган.
