Рахматуллаев Арзимуроднинг

фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўрта ва Қуйи Зарафшон воҳаси геосистемаларида экологик вазиятни географик оптималлаштириш», 11.00.01–Табиий география (география фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.1.DSc/G5.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, DSc.27.06.2017.G.01.06.

Расмий оппонентлар: Нигматов Асқар Нигматуллаевич, география фанлари доктори, профессор; Ҳикматов Фазлиддин Ҳикматович, география фанлари доктори, профессор; Абдуллаев Аъло Қаюмходжаевич география фанлари доктори.

Етакчи ташкилот: Сейсмология институти.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўрта ва Қуйи Зарафшон воҳа геосистемаларига антропоген юк таъсирини тадқиқ қилиш, экологик вазиятни баҳолаш ва уларни оптималлаштиришнинг илмий ва амалий асосларини такомиллаштиришдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

илк бор воҳаларда геоэкологик вазиятни баҳолашда “антропоген юк”нинг миқдор ва сифат кўрсаткичларига асосланган янги методик ёндашув ишлаб чиқилган, шу асосда янги Ўрта ва Қуйи Зарафшон воҳа геосистемаларида антропоген юк ва унинг оқибатлари картаси яратилган;

воҳа геосистемалари учун “ер сиғими” меъёри ишлаб чиқилган ва суғориладиган ерларнинг аҳоли тураржойлари ҳамда қурилиш объектлари билан бандлик даражасини ҳисоблаш методлари такомиллаштирилган;

воҳа геосистемаларидаги экологик вазиятни баҳолаш мезонларини такомиллаштириш асосида янги Ўрта ва Қуйи Зарафшон воҳасининг геоэкологик картаси яратилган;

Ўрта ва Қуйи Зарафшон воҳа геосистемаларида грунт сувларининг кимёвий таркибида (минераллашиши, қаттиқлиги, водород кўрсаткичи, анионлар ва катионлар) ҳудуд бўйича сифат ўзгаришлар рўй бераётганлиги аниқланган ҳамда мавзули «Гидроэкологик» карталар яратилган;

Ўрта ва Қуйи Зарафшон воҳаларида экологик вазият ва аҳоли саломатлиги ўртасидаги боғлиқликни ўрганишда математик корреляцион усулдан фойдаланилган ва аҳоли саломатлигига энг кучли таъсир кўрсатадиган омил сув сифати эканлиги исботланган;

воҳа геосистемаларидан оқилона фойдаланиш ва экологик вазиятни оптималлаштириш бўйича чора-тадбирлар ландшафтларнинг индивидуал хусусиятларига боғлиқ ҳолда ҳар бир ландшафт учун алоҳида амалга ошириш зарурлиги асосланган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Ўрта ва Қуйи Зарафшон воҳа геосистемаларида экологик вазиятни оптималлаштириш бўйича ишлаб чиқилган илмий хулоса ва таклифлар асосида:

Ўрта ва Қуйи Зарафшон воҳа геосистемаларида экологик вазиятни баҳолаш бўйича тузилган ўндан ортиқ турдаги карталар, берилган хулосалар табиатни муҳофаза қилишда Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси амалиётига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитасининг 2017 йил 14 ноябрдаги 03/2-5981-сон маълумотномаси). Натижада Зарафшон ҳавзаси геосистемаларида томчилатиб суғориш технологиясини жорий қилиш асосида мевали боғлар, узумзорларни кўпайтириш имконини берган;

воҳа геосистемалари учун ишлаб чиқилган “ер сиғими” меъёри  Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри қўмитаси амалиётига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри қўмитасининг 2017 йил 2 февралдаги 02-02-816-сон маълумотномаси). Натижада ерлардан илмий асосда самарали фойдаланиш имконини берган;

воҳа геосистемаларига антропоген юк кўрсаткичи сифатида аниқланган суғориладиган ерларнинг аҳоли турар жойлари ва бошқа қурилиш объектлари билан бандлик даражаси Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри қўмитаси амалиётига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри қўмитасининг 2017 йил 2 февраль, 02-02-816-сон далолатномаси). Натижада ҳудуднинг ер ва сув ресурсларидан оқилона фойдаланиш  имконини берган;

Ўрта ва Қуйи Зарафшон воҳа геосистемаларида ичимлик сув сифатини кўрсатувчи карталар ва хулосалар Самарқанд, Навоий ва Бухоро вилоятлари аҳолисини сифатли ичимлик сув билан таъминлаш лойиҳасини ишлаб чиқишда Геология ва минерал ресурслар давлат қўмитаси амалиётига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Геология ва минерал ресурслар давлат қўмитасининг 2017 йил 20 январдаги  1-01-сон маълумотномаси). Натижада Навоий ва Бухоро вилоятлари аҳолисини ичимлик суви билан таъминлашни яхшилаш имконини берган.